Vidyānandin's Yuktyanuśāsanaṭīkā Creation of the digital textresource H. Trikha Published within the Digital Corpus of Vidyānandin's Works at www.dipal.org/dcv October 30, 2021 Sources: Print edition: Samantabhadra-praṇītaṃ Yuktyanuśāsanam. Vidyānanda-viracitayā ṭīkayā samanvitam Indralālaiḥ Śrīlālaiś ca sampāditaṃ saṃśodhitaṃ ca. (Māṇikacandra Digambara Jaina Granthamālā 15). Bombay 1919. Digital text resource: dcv/text/resources/YAT , February 18, 2022 YA 1a kīrtyā mahatyā bhuvi varddhamānaṃ YA 1b tvāṃ varddhamānaṃ stutigocaratvaṃ | YA 1c ninīṣavaḥ smo vayam adya vīraṃ YA 1d viśīrṇadoṣāśayapāśabandhaṃ || 1 || YA 2a yāthātmyam ullaṅghya guṇodayākhyā YA 2b loke stutir bhūriguṇodadhes te | YA 2c aṇiṣṭham apy aṃśam aśaknuvanto YA 2d vaktuṃ jina tvāṃ kim iva stuyāma || 2 || YA 3a tathāpi vaiyātyam upetya bhaktyā YA 3b stotā'smi te śaktyanurūpavākyaḥ | YA 3c iṣṭe prameye 'pi yathāsvaśakti YA 3d kin notsahante puruṣāḥ kriyābhiḥ || 3 || YA 4a tvaṃ śuddhiśaktyor udayasya kāṣṭhāṃ YA 4b tulāvyatītāṃ jina ! śāntirūpām | YA 4c avāpitha vrahmapathasya netā YA 4d mahān itīyat prativaktum īśāḥ || 4 || YA 5a kālaḥ kalir vā kaluṣāśayo vā YA 5b śrotuḥ pravaktur vacanāśayo vā | YA 5c tvacchāsanaikādhipatitvalakṣmī- YA 5d prabhutvaśakter apavādahetuḥ || 5 || YA 6a dayādamatyāgasamādhiniṣṭhaṃ YA 6b nayapramāṇaprakṛtāṃjasārtham | YA 6c adhṛṣyamanyair akhilaiḥ pravādai- YA 6d r jina ! tvadīyaṃ matam advitīyam || 6 || YA 7a abhedabhedātmakam arthatattvaṃ YA 7b tava svataṃtrānyatarat khapuṣpam | YA 7c avṛttimattvāt samavāyavṛtteḥ YA 7d saṃsargahāneḥ sakalārthahāniḥ || 7 || YA 8a bhāveṣu nityeṣu vikārahāne- YA 8b r na kārakavyāpṛtakāryayuktiḥ | YA 8c na baṃdhabhogau na ca tadvimokṣaḥ, YA 8d samaṃtadoṣaṃ matam anyadīyaṃ || 8 || YA 9a ahetukatvaṃ prathitaḥ svabhāva- YA 9b s tasmin kriyākārakavibhramaḥ syāt | YA 9c ābālasiddher vividhārthasiddhi- YA 9d r vādāntaraṃ kiṃ tad asūyatāṃ te || 9 || YA 10a yeṣām avaktavyam ihātmatattvaṃ YA 10b dehād ananyatvapṛthaktvakḷpteḥ | YA 10c teṣāṃ jñatatve 'navadhāryatattve YA 10d kā baṃdhamokṣasthitir aprameye || 10 || YA 11a hetur na dṛṣṭo 'tra na cāpy adṛṣṭo YA 11b yo 'yaṃ pravādaḥ kṣaṇikātmavādaḥ | YA 11c na dhvastam anyatra bhave dvītīye YA 11d saṃtānabhinne na hi vāsanā'sti || 11 || YA 12a tathā na tatkāraṇakāryabhāvā YA 12b niranvayāḥ kena samānarūpāḥ | YA 12c asat khapuṣpaṃ na hi hetvapekṣaṃ YA 12d dṛṣṭaṃ na sidhyaty ubhayor asiddham || 12 || YA 13a naivāsti hetuḥ kṣaṇikātmavāde YA 13b na sann asan vā vibhavād akasmāt | YA 13c nāśodayaikakṣaṇatā ca dṛṣṭā YA 13d saṃtānābhinnakṣaṇayor abhāvāt || 13 || YA 14a kṛtapraṇāśākṛtakarmabhogau YA 14b syātām asaṃcetitakarmma ca syāt | YA 14c ākasmike 'rthe pralayasvabhāvo YA 14d mārgo na yukto badhakaś ca na syāt || 14 || YA 15a na bandhamokṣau kṣaṇikaikasaṃsthau YA 15b na saṃvṛtiḥ sā'pi mṛṣāsvabhāvā | YA 15c mukhyādṛte gauṇavidhir na dṛṣṭo YA 15d vibhrāntadṛṣṭis tava dṛṣṭito 'nyā || 15 || YA 16a pratikṣaṇaṃ bhaṃgiṣu tatpṛthaktvā- YA 16b n na mātṛghātī svapatiḥ svajāyā | YA 16c dattagraho nādhigatasmṛtir na YA 16d na ktvārthasatyaṃ na kulaṃ na jātiḥ || 16 || YA 17a na śāstṛśiṣyādividhivyavasthā YA 17b vikalpabuddhir vitathā'khilā cet | YA 17c atattvatattvādivikalpamohe YA 17d nimajjatāṃ vītavikalpadhīḥ kā || 17 || YA 18a anarthikā sādhanasādhyadhīś ce- YA 18b d vijñānamātrasya na hetusiddhiḥ | YA 18c athārthavattvaṃ vyabhicāradoṣo YA 18d na yogigamyaṃ paravādisiddham || 18 || YA 19a tattvaṃ viśuddhaṃ sakalair vikalpai- YA 19b r viśvābhilāpāspadatām atītam | YA 19c na svasya vedyaṃ na ca tan nigadyaṃ YA 19d suṣuptyavasthaṃ bhavaduktibāhyam || 19 || YA 20a mūkātmasaṃvedyavad ātmavedyaṃ, YA 20b tanmliṣṭabhāṣāpratim apralāpam | YA 20c anaṃgasaṃjñaṃ tadavedyam anyaiḥ YA 20d syāt, tvaddviṣāṃ vācyam avācyatattvam || 20 || YA 21a aśāsadañjāṃsi vacāṃsi śāstā, YA 21b śiṣyāś ca śiṣṭā vacanairna te taiḥ | YA 21c aho idaṃ durgatamaṃ tamo 'nyat YA 21d tvayā vinā śrāyasamārya kiṃ tat || 21 || YA 22a pratyakṣabuddhiḥ kramate na yatra YA 22b talliṃgagamyaṃ na tadarthaliṃgam | YA 22c vāco na vā tadviṣayeṇa yogaḥ YA 22d kā tadgatiḥ kaṣṭam aśṛṇvatāṃ te || 22 || YA 23a rāgādyavidyānaladīpanaṃ ca YA 23b vimokṣavidyāmṛtaśāsanaṃ ca | YA 23c na bhidyate saṃvṛtivādivākyaṃ YA 23d bhavatpratīpaṃ paramārthaśūnyam || 23 || YA 24a vidyāprasūtyai kila śīlyamānā, YA 24b bhavaty avidyā guruṇopadiṣṭā | YA 24c aho tvadīyoktyanabhijñamoho, YA 24d yajjanmane yat tadajanmane tat || 24 || YA 25a abhāvamātraṃ paramārthavṛtteḥ YA 25b sā saṃvṛtiḥ sarvaviśeṣaśūnyā | YA 25c tasyā viśeṣau kila baṃdhamokṣau YA 25d hetvātmaneti tvadanāthavākyam || 25 || YA 26a vyatītasāmānyaviśeṣabhāvā- YA 26b d viśvābhilāpārthavikalpaśūnyam | YA 26c khapuṣpavatsyād asad eva tattvaṃ YA 26d prabuddhatattvādbhavataḥ pareṣām || 26 || YA 27a atatsvabhāve 'py anayor upāyād YA 27b gatir bhavet tau vacanīyagamyau | YA 27c sambandhinau cen na virodhi dṛṣṭaṃ YA 27d vācyaṃ yathārthaṃ na ca dūṣaṇaṃ tat || 27 || YA 28a upeyatattvānabhilāpyatāva- YA 28b d upāyatattvānabhilāpyatā syāt | YA 28c aśeṣatattvānabhilāpyatāyāṃ YA 28d dviṣāṃ bhavadyuktyabhilāpyatāyāḥ || 28 || YA 29a avācyam ity atra ca vācyabhāvā- YA 29b d avācyam evety ayathāpratijñam | YA 29c svarūpataś cet pararūpavāci YA 29d svarūpavācīti vaco viruddham || 29 || YA 30a satyānṛtaṃ vā'py anṛtānṛtaṃ vā'- YA 30b py astīha kiṃ vastvatiśāyanena | YA 30c yuktaṃ pratidvaṃdvyanubaṃdhimiśraṃ YA 30d na vastu tādṛk tvadṛte jinedṛk || 30 || YA 31a sahakramād vā viṣayālpabhūri YA 31b bhede 'nṛtaṃ bhedi na cātmabhedāt | YA 31c ātmāntaraṃ syād bhiduraṃ samaṃ ca YA 31d syāc cānṛtāt mānabhilāpyatā ca || 31 || YA 32a na sac ca nāsac ca na dṛṣṭam eka- YA 32b m ātmāntaraṃ sarvaniṣedhagamyam | YA 32c dṛṣṭaṃ vimiśraṃ tadupādhibhedā- YA 32d t svapne 'pi naitattvadṛṣeḥ pareṣām || 32 || YA 33a pratyakṣanirdeśavad apy asiddha YA 33b m akalpakaṃ jñāpayituṃ hy aśakyam | YA 33c vinā ca siddher na ca lakṣaṇārtho YA 33d na tāvakadveṣiṇi vīra ! satyam || 33 || YA 34a kālāntarasthe kṣaṇike dhruve vā'- YA 34b pṛthakpṛthaktvāvacanīyatāyām | YA 34c vikārahāner na ca karttṛkārye YA 34d vṛthā śramo 'yaṃ jina ! vidviṣāṃ te || 34 || YA 35a madyāṃgavad bhūtasamāgame jñaḥ YA 35b śaktyantaravyaktir adaivasṛṣṭiḥ | YA 35c ity ātmaśiśnodarapuṣṭituṣṭai- YA 35d r nirhrībhayair hā ! mṛdavaḥ pralabdhāḥ || 35 || YA 36a dṛṣṭe 'viśiṣṭe jananādihetau YA 36b viśiṣṭatā kā pratisattvam eṣām | YA 36c svabhāvataḥ kiṃ na parasya siddhi- YA 36d r atāvakānām api hā prapātaḥ || 36 || YA 37a svacchandavṛtterjagataḥ svabhāvā- YA 37b d uccair anācārapatheṣv adoṣam | YA 37c nirghuṣya dīkṣāsamam uktimānā- YA 37d s tvaddṛṣṭivāhyā vata vibhramaṃti || 37 || YA 38a pravṛttiraktaiḥ śamatuṣṭiriktai- YA 38b r upetya hiṃsā'bhyudayāṅganiṣṭhā | YA 38c pravṛttitaḥ śāṃtir api prarūḍhaṃ YA 38d tamaḥ pareṣāṃ tava suprabhātam || 38 || YA 39a śīrṣopahārādibhir ātmaduḥkhai- YA 39b r devān kilārādhya sukhābhigṛddhāḥ | YA 39c siddhyanti doṣāpacayānapekṣā YA 39d yuktaṃ ca teṣāṃ tvam ṛṣir na yeṣām || 39 || YA 40a sāmānyaniṣṭhā vividhā viśeṣāḥ YA 40b padaṃ viśeṣāṃtarapakṣapāti | YA 40c antarviśeṣāntaravṛttito 'nya- YA 40d t samānabhāvaṃ nayate viśeṣam || 40 || YA 41a yad eva kāropahitaṃ padaṃ ta- YA 41b d asvārthataḥ svārtham avacchinatti | YA 41c paryāyasāmānyaviśeṣasarvaṃ, YA 41d padārthahāniś ca virodhivat syāt || 41 || YA 42a anuktatulyaṃ yad anevakāraṃ YA 42b vyāvṛttyabhāvān niyamadvaye 'pi | YA 42c paryāyabhāve 'nyatarāprayoga- YA 42d s tat sarvam anyacyutam ātmahīnam || 42 || YA 44a virodhi cābhedyaviśeṣabhāvāt YA 44b taddyotanaḥ syād guṇato nipātaḥ | YA 44c vipādyasandhiś ca tathāṃgabhāvā- YA 44d d avācyatā śrāyasalopahetuḥ || 44 || YA 45a tathā pratijñāśayato prayogaḥ YA 45b sāmarthyato vā pratiṣedhayuktiḥ | YA 45c iti tvadīyā jinanāga ! dṛṣṭiḥ YA 45d parāpradhṛṣyā paradharṣiṇī ca || 45 || YA 46a vidhir niṣedho 'nabhilāpyatā ca YA 46b trirekaśāstridviśa eka eva | YA 46c trayo vikalpās tava saptadhāmī YA 46d syācchabdaneyāḥ sakale 'rthabhede || 46 || YA 47a syād ity api syād guṇamukhyakalpai- YA 47b kānto yathopādhiviśeṣavīkṣyaḥ | YA 47c tattvaṃ tv anekāṃtam aśeṣarūpaṃ YA 47d dvidhā bhavārthavyavahāravattvāt || 47 || YA 48a na dravyaparyāyapṛthagvyavasthā- YA 48b dvaiyātmyam ekārpaṇayā viruddham | YA 48c dharmaś ca dharmī ca mithas tridhemau- YA 48d na sarvathā te 'bhimatau viruddhau || 48 || YA 49a dṛṣṭāgamābhyām aviruddham artha- YA 49b prarūpaṇaṃ yuktyanuśāsanaṃ te | YA 49c pratikṣaṇaṃ sthityudayavyayātma- YA 49d tattvavyavasthaṃ sad ihārtharūpam || 49 || YA 50a nānātmatām aprajahat tad eka- YA 50b m ekātmatām aprajahac ca nānā | YA 50c aṃgāṃgibhāvāt tava vastu tad yat YA 50d krameṇa vāg vācyam anaṃtarūpam || 50 || YA 51a mitho 'napekṣāḥ puruṣārthahetu- YA 51b r nāṃśā na cāṃśī pṛthag asti tebhyaḥ | YA 51c parasparekṣāḥ puruṣārthahetu- YA 51d r dṛṣṭā nayās tadvad asi kriyāyām || 51 || YA 52a ekāntadharmābhiniveśamūlā YA 52b rāgādayo 'haṃkṛtijā janānām | YA 52c ekāntahānāc ca sa yat tad eva YA 52d svābhāvikatvāc ca samaṃ manaste || 52 || YA 53a pramucyate ca pratipakṣadūṣī YA 53b jina ! tvadīyaiḥ paṭusiṃhanādaiḥ | YA 53c ekasya nānātmatayājñavṛtte- YA 53d s tau baṃdhamokṣau svamatādavāhyau || 53 || YA 54a ātmāntarābhāvasamānatā na YA 54b vāgāspadaṃ svāśrayabhedahīnā | YA 54c bhāvasya sāmānyaviśeṣavattvā- YA 54d d aikye tayor anyatarannirātma || 54 || YA 55a ameyam aśliṣṭam ameyam eva YA 55b bhede 'pi, tadvṛttyapavṛttibhāvāt | YA 55c vṛttiś ca kṛtsnāṃśavikalpato na, YA 55d mānaṃ ca nānantasamāśrayasya || 55 || YA 56a nānāsadekātmasamāśrayaṃ ce- YA 56b d anyatvam adviṣṭhamanātmanoḥ kva | YA 56c vikalpaśūnyatvam avastunaś ce- YA 56d t tasminn ameye kva khalu pramāṇam || 56 || YA 57a vyāvṛttihīnānvayato na siddhye- YA 57b d viparyaye 'py advitaye 'pi sādhyam | YA 57c atadvyudāsābhiniveśavādaḥ YA 57d parābhyupetārthavirodhavādaḥ || 57 || YA 58a anātmanānātmagater ayuktiḥ,  || 58a || YA 58b vastunyayukter yadi pakṣasiddhiḥ | YA 58bc avastvayukteḥ pratipakṣasiddhiḥ,  || 58bc || YA 58d na ca svayaṃ sādhanariktasiddhiḥ || 58 ||  || 58d || YA 59a niśāyitas taiḥ paraśuḥ paraghnaḥ YA 59b svamūrdhni nirbhedabhayānabhijñaiḥ | YA 59c vaitaṇḍikair yaiḥ kusṛtiḥ praṇītā YA 59d mune ! bhavacchāsanadṛkpramūḍhaiḥ || 59 || YA 60a bhavatyabhāvo 'pi ca vastudharmo YA 60b bhāvāntaraṃ bhāvavad arhatas te | YA 60c pramīyate ca vyapadiśyate ca YA 60d vastuvyavasthāṃgam ameyam anyat || 60 || YA 61a viśeṣasāmānyaviṣaktabheda- YA 61b vidhivyavacchedavidhāyi vākyam | YA 61c abhedabuddher aviśiṣṭatā syād YA 61d vyavṛttibuddheś ca viśiṣṭatā te || 61 || YA 62a sarvāntavat tadguṇamukhyakalpaṃ YA 62b sarvāntaśūnyaṃ ca mithonapekṣam | YA 62c sarvāpadām antakaraṃ nirantaṃ YA 62d sarvodayaṃ tīrtham idaṃ tavaiva || 62 || YA 63a kāmaṃ dviṣann apy upapatticakṣuḥ YA 63b samīkṣatāṃ te samadṛṣṭir iṣṭam | YA 63c tvayi dhruvaṃ khaṃḍitamānaśṛṃgo YA 63d bhavaty abhadro 'pi samantabhadraḥ || 63 || YA 64a na rāgān naḥ stotraṃ bhavati bhavapāśacchidi munau YA 64b na cānyeṣu dveṣād apaguṇakathābhyāsakhalatā | YA 64c kimu nyāyānyāyaprakṛtaguṇadoṣajñamanasā YA 64d hitānveṣopāyas tava guṇakathāsaṃgagaditaḥ || 64 || YA 65a iti stutyaḥ stutyais tridaśamunimukhyaiḥ praṇihitaiḥ YA 65b stutaḥ śaktyā śreyaḥpadam adhigatas tvaṃ jina mayā | YA 65c mahāvīro vīro duritaparasenābhivijaye YA 65d vidheyā me bhaktiḥ pathi bhavata evāpratinidhau || 65 ||