Yuktyanuśāsanaṭīkā Yuktyanuśāsana Plain text of Indralāl and Śrīlāl's 1919 edition Digital textresource created by H. Trikha Published within the Digital Corpus of Vidyānandin's Works at November 23, 2025 Sources: Print edition: Samantabhadra-praṇītaṃ Yuktyanuśāsanam. Vidyānanda-viracitayā ṭīkayā samanvitam Indralālaiḥ Śrīlālaiś ca sampāditaṃ saṃśodhitaṃ ca. (Māṇikacandra Digambara Jaina Granthamālā 15). Bombay 1919. Digitized print edition: dcv/Yuktyanuśāsana/YA-IŚ-p YA-IŚ 1a kīrtyā mahatyā bhuvi varddhamānaṃ YA-IŚ 1b tvāṃ varddhamānaṃ stutigocaratvaṃ | YA-IŚ 1c ninīṣavaḥ smo vayam adya vīraṃ YA-IŚ 1d viśīrṇadoṣāśayapāśabandhaṃ || 1 || YA-IŚ 2a yāthātmyam ullaṅghya guṇodayākhyā YA-IŚ 2b loke stutir bhūriguṇodadhes te | YA-IŚ 2c aṇiṣṭham apy aṃśam aśaknuvanto YA-IŚ 2d vaktuṃ jina tvāṃ kim iva stuyāma || 2 || YA-IŚ 3a tathāpi vaiyātyam upetya bhaktyā YA-IŚ 3b stotā'smi te śaktyanurūpavākyaḥ | YA-IŚ 3c iṣṭe prameye 'pi yathāsvaśakti YA-IŚ 3d kin notsahante puruṣāḥ kriyābhiḥ || 3 || YA-IŚ 4a tvaṃ śuddhiśaktyor udayasya kāṣṭhāṃ YA-IŚ 4b tulāvyatītāṃ jina ! śāntirūpām | YA-IŚ 4c avāpitha vrahmapathasya netā YA-IŚ 4d mahān itīyat prativaktum īśāḥ || 4 || YA-IŚ 5a kālaḥ kalir vā kaluṣāśayo vā YA-IŚ 5b śrotuḥ pravaktur vacanāśayo vā | YA-IŚ 5c tvacchāsanaikādhipatitvalakṣmī- YA-IŚ 5d prabhutvaśakter apavādahetuḥ || 5 || YA-IŚ 6a dayādamatyāgasamādhiniṣṭhaṃ YA-IŚ 6b nayapramāṇaprakṛtāṃjasārtham | YA-IŚ 6c adhṛṣyamanyair akhilaiḥ pravādai- YA-IŚ 6d r jina ! tvadīyaṃ matam advitīyam || 6 || YA-IŚ 7a abhedabhedātmakam arthatattvaṃ YA-IŚ 7b tava svataṃtrānyatarat khapuṣpam | YA-IŚ 7c avṛttimattvāt samavāyavṛtteḥ YA-IŚ 7d saṃsargahāneḥ sakalārthahāniḥ || 7 || YA-IŚ 8a bhāveṣu nityeṣu vikārahāne- YA-IŚ 8b r na kārakavyāpṛtakāryayuktiḥ | YA-IŚ 8c na baṃdhabhogau na ca tadvimokṣaḥ, YA-IŚ 8d samaṃtadoṣaṃ matam anyadīyaṃ || 8 || YA-IŚ 9a ahetukatvaṃ prathitaḥ svabhāva- YA-IŚ 9b s tasmin kriyākārakavibhramaḥ syāt | YA-IŚ 9c ābālasiddher vividhārthasiddhi- YA-IŚ 9d r vādāntaraṃ kiṃ tad asūyatāṃ te || 9 || YA-IŚ 10a yeṣām avaktavyam ihātmatattvaṃ YA-IŚ 10b dehād ananyatvapṛthaktvakḷpteḥ | YA-IŚ 10c teṣāṃ jñatatve 'navadhāryatattve YA-IŚ 10d kā baṃdhamokṣasthitir aprameye || 10 || YA-IŚ 11a hetur na dṛṣṭo 'tra na cāpy adṛṣṭo YA-IŚ 11b yo 'yaṃ pravādaḥ kṣaṇikātmavādaḥ | YA-IŚ 11c na dhvastam anyatra bhave dvītīye YA-IŚ 11d saṃtānabhinne na hi vāsanā'sti || 11 || YA-IŚ 12a tathā na tatkāraṇakāryabhāvā YA-IŚ 12b niranvayāḥ kena samānarūpāḥ | YA-IŚ 12c asat khapuṣpaṃ na hi hetvapekṣaṃ YA-IŚ 12d dṛṣṭaṃ na sidhyaty ubhayor asiddham || 12 || YA-IŚ 13a naivāsti hetuḥ kṣaṇikātmavāde YA-IŚ 13b na sann asan vā vibhavād akasmāt | YA-IŚ 13c nāśodayaikakṣaṇatā ca dṛṣṭā YA-IŚ 13d saṃtānābhinnakṣaṇayor abhāvāt || 13 || YA-IŚ 14a kṛtapraṇāśākṛtakarmabhogau YA-IŚ 14b syātām asaṃcetitakarmma ca syāt | YA-IŚ 14c ākasmike 'rthe pralayasvabhāvo YA-IŚ 14d mārgo na yukto badhakaś ca na syāt || 14 || YA-IŚ 15a na bandhamokṣau kṣaṇikaikasaṃsthau YA-IŚ 15b na saṃvṛtiḥ sā'pi mṛṣāsvabhāvā | YA-IŚ 15c mukhyādṛte gauṇavidhir na dṛṣṭo YA-IŚ 15d vibhrāntadṛṣṭis tava dṛṣṭito 'nyā || 15 || YA-IŚ 16a pratikṣaṇaṃ bhaṃgiṣu tatpṛthaktvā- YA-IŚ 16b n na mātṛghātī svapatiḥ svajāyā | YA-IŚ 16c dattagraho nādhigatasmṛtir na YA-IŚ 16d na ktvārthasatyaṃ na kulaṃ na jātiḥ || 16 || YA-IŚ 17a na śāstṛśiṣyādividhivyavasthā YA-IŚ 17b vikalpabuddhir vitathā'khilā cet | YA-IŚ 17c atattvatattvādivikalpamohe YA-IŚ 17d nimajjatāṃ vītavikalpadhīḥ kā || 17 || YA-IŚ 18a anarthikā sādhanasādhyadhīś ce- YA-IŚ 18b d vijñānamātrasya na hetusiddhiḥ | YA-IŚ 18c athārthavattvaṃ vyabhicāradoṣo YA-IŚ 18d na yogigamyaṃ paravādisiddham || 18 || YA-IŚ 19a tattvaṃ viśuddhaṃ sakalair vikalpai- YA-IŚ 19b r viśvābhilāpāspadatām atītam | YA-IŚ 19c na svasya vedyaṃ na ca tan nigadyaṃ YA-IŚ 19d suṣuptyavasthaṃ bhavaduktibāhyam || 19 || YA-IŚ 20a mūkātmasaṃvedyavad ātmavedyaṃ, YA-IŚ 20b tanmliṣṭabhāṣāpratim apralāpam | YA-IŚ 20c anaṃgasaṃjñaṃ tadavedyam anyaiḥ YA-IŚ 20d syāt, tvaddviṣāṃ vācyam avācyatattvam || 20 || YA-IŚ 21a aśāsadañjāṃsi vacāṃsi śāstā, YA-IŚ 21b śiṣyāś ca śiṣṭā vacanairna te taiḥ | YA-IŚ 21c aho idaṃ durgatamaṃ tamo 'nyat YA-IŚ 21d tvayā vinā śrāyasamārya kiṃ tat || 21 || YA-IŚ 22a pratyakṣabuddhiḥ kramate na yatra YA-IŚ 22b talliṃgagamyaṃ na tadarthaliṃgam | YA-IŚ 22c vāco na vā tadviṣayeṇa yogaḥ YA-IŚ 22d kā tadgatiḥ kaṣṭam aśṛṇvatāṃ te || 22 || YA-IŚ 23a rāgādyavidyānaladīpanaṃ ca YA-IŚ 23b vimokṣavidyāmṛtaśāsanaṃ ca | YA-IŚ 23c na bhidyate saṃvṛtivādivākyaṃ YA-IŚ 23d bhavatpratīpaṃ paramārthaśūnyam || 23 || YA-IŚ 24a vidyāprasūtyai kila śīlyamānā, YA-IŚ 24b bhavaty avidyā guruṇopadiṣṭā | YA-IŚ 24c aho tvadīyoktyanabhijñamoho, YA-IŚ 24d yajjanmane yat tadajanmane tat || 24 || YA-IŚ 25a abhāvamātraṃ paramārthavṛtteḥ YA-IŚ 25b sā saṃvṛtiḥ sarvaviśeṣaśūnyā | YA-IŚ 25c tasyā viśeṣau kila baṃdhamokṣau YA-IŚ 25d hetvātmaneti tvadanāthavākyam || 25 || YA-IŚ 26a vyatītasāmānyaviśeṣabhāvā- YA-IŚ 26b d viśvābhilāpārthavikalpaśūnyam | YA-IŚ 26c khapuṣpavatsyād asad eva tattvaṃ YA-IŚ 26d prabuddhatattvādbhavataḥ pareṣām || 26 || YA-IŚ 27a atatsvabhāve 'py anayor upāyād YA-IŚ 27b gatir bhavet tau vacanīyagamyau | YA-IŚ 27c sambandhinau cen na virodhi dṛṣṭaṃ YA-IŚ 27d vācyaṃ yathārthaṃ na ca dūṣaṇaṃ tat || 27 || YA-IŚ 28a upeyatattvānabhilāpyatāva- YA-IŚ 28b d upāyatattvānabhilāpyatā syāt | YA-IŚ 28c aśeṣatattvānabhilāpyatāyāṃ YA-IŚ 28d dviṣāṃ bhavadyuktyabhilāpyatāyāḥ || 28 || YA-IŚ 29a avācyam ity atra ca vācyabhāvā- YA-IŚ 29b d avācyam evety ayathāpratijñam | YA-IŚ 29c svarūpataś cet pararūpavāci YA-IŚ 29d svarūpavācīti vaco viruddham || 29 || YA-IŚ 30a satyānṛtaṃ vā'py anṛtānṛtaṃ vā'- YA-IŚ 30b py astīha kiṃ vastvatiśāyanena | YA-IŚ 30c yuktaṃ pratidvaṃdvyanubaṃdhimiśraṃ YA-IŚ 30d na vastu tādṛk tvadṛte jinedṛk || 30 || YA-IŚ 31a sahakramād vā viṣayālpabhūri YA-IŚ 31b bhede 'nṛtaṃ bhedi na cātmabhedāt | YA-IŚ 31c ātmāntaraṃ syād bhiduraṃ samaṃ ca YA-IŚ 31d syāc cānṛtāt mānabhilāpyatā ca || 31 || YA-IŚ 32a na sac ca nāsac ca na dṛṣṭam eka- YA-IŚ 32b m ātmāntaraṃ sarvaniṣedhagamyam | YA-IŚ 32c dṛṣṭaṃ vimiśraṃ tadupādhibhedā- YA-IŚ 32d t svapne 'pi naitattvadṛṣeḥ pareṣām || 32 || YA-IŚ 33a pratyakṣanirdeśavad apy asiddha YA-IŚ 33b m akalpakaṃ jñāpayituṃ hy aśakyam | YA-IŚ 33c vinā ca siddher na ca lakṣaṇārtho YA-IŚ 33d na tāvakadveṣiṇi vīra ! satyam || 33 || YA-IŚ 34a kālāntarasthe kṣaṇike dhruve vā'- YA-IŚ 34b pṛthakpṛthaktvāvacanīyatāyām | YA-IŚ 34c vikārahāner na ca karttṛkārye YA-IŚ 34d vṛthā śramo 'yaṃ jina ! vidviṣāṃ te || 34 || YA-IŚ 35a madyāṃgavad bhūtasamāgame jñaḥ YA-IŚ 35b śaktyantaravyaktir adaivasṛṣṭiḥ | YA-IŚ 35c ity ātmaśiśnodarapuṣṭituṣṭai- YA-IŚ 35d r nirhrībhayair hā ! mṛdavaḥ pralabdhāḥ || 35 || YA-IŚ 36a dṛṣṭe 'viśiṣṭe jananādihetau YA-IŚ 36b viśiṣṭatā kā pratisattvam eṣām | YA-IŚ 36c svabhāvataḥ kiṃ na parasya siddhi- YA-IŚ 36d r atāvakānām api hā prapātaḥ || 36 || YA-IŚ 37a svacchandavṛtterjagataḥ svabhāvā- YA-IŚ 37b d uccair anācārapatheṣv adoṣam | YA-IŚ 37c nirghuṣya dīkṣāsamam uktimānā- YA-IŚ 37d s tvaddṛṣṭivāhyā vata vibhramaṃti || 37 || YA-IŚ 38a pravṛttiraktaiḥ śamatuṣṭiriktai- YA-IŚ 38b r upetya hiṃsā'bhyudayāṅganiṣṭhā | YA-IŚ 38c pravṛttitaḥ śāṃtir api prarūḍhaṃ YA-IŚ 38d tamaḥ pareṣāṃ tava suprabhātam || 38 || YA-IŚ 39a śīrṣopahārādibhir ātmaduḥkhai- YA-IŚ 39b r devān kilārādhya sukhābhigṛddhāḥ | YA-IŚ 39c siddhyanti doṣāpacayānapekṣā YA-IŚ 39d yuktaṃ ca teṣāṃ tvam ṛṣir na yeṣām || 39 || YA-IŚ 40a sāmānyaniṣṭhā vividhā viśeṣāḥ YA-IŚ 40b padaṃ viśeṣāṃtarapakṣapāti | YA-IŚ 40c antarviśeṣāntaravṛttito 'nya- YA-IŚ 40d t samānabhāvaṃ nayate viśeṣam || 40 || YA-IŚ 41a yad eva kāropahitaṃ padaṃ ta- YA-IŚ 41b d asvārthataḥ svārtham avacchinatti | YA-IŚ 41c paryāyasāmānyaviśeṣasarvaṃ, YA-IŚ 41d padārthahāniś ca virodhivat syāt || 41 || YA-IŚ 42a anuktatulyaṃ yad anevakāraṃ YA-IŚ 42b vyāvṛttyabhāvān niyamadvaye 'pi | YA-IŚ 42c paryāyabhāve 'nyatarāprayoga- YA-IŚ 42d s tat sarvam anyacyutam ātmahīnam || 42 || YA-IŚ 44a virodhi cābhedyaviśeṣabhāvāt YA-IŚ 44b taddyotanaḥ syād guṇato nipātaḥ | YA-IŚ 44c vipādyasandhiś ca tathāṃgabhāvā- YA-IŚ 44d d avācyatā śrāyasalopahetuḥ || 44 || YA-IŚ 45a tathā pratijñāśayato prayogaḥ YA-IŚ 45b sāmarthyato vā pratiṣedhayuktiḥ | YA-IŚ 45c iti tvadīyā jinanāga ! dṛṣṭiḥ YA-IŚ 45d parāpradhṛṣyā paradharṣiṇī ca || 45 || YA-IŚ 46a vidhir niṣedho 'nabhilāpyatā ca YA-IŚ 46b trirekaśāstridviśa eka eva | YA-IŚ 46c trayo vikalpās tava saptadhāmī YA-IŚ 46d syācchabdaneyāḥ sakale 'rthabhede || 46 || YA-IŚ 47a syād ity api syād guṇamukhyakalpai- YA-IŚ 47b kānto yathopādhiviśeṣavīkṣyaḥ | YA-IŚ 47c tattvaṃ tv anekāṃtam aśeṣarūpaṃ YA-IŚ 47d dvidhā bhavārthavyavahāravattvāt || 47 || YA-IŚ 48a na dravyaparyāyapṛthagvyavasthā- YA-IŚ 48b dvaiyātmyam ekārpaṇayā viruddham | YA-IŚ 48c dharmaś ca dharmī ca mithas tridhemau- YA-IŚ 48d na sarvathā te 'bhimatau viruddhau || 48 || YA-IŚ 49a dṛṣṭāgamābhyām aviruddham artha- YA-IŚ 49b prarūpaṇaṃ yuktyanuśāsanaṃ te | YA-IŚ 49c pratikṣaṇaṃ sthityudayavyayātma- YA-IŚ 49d tattvavyavasthaṃ sad ihārtharūpam || 49 || YA-IŚ 50a nānātmatām aprajahat tad eka- YA-IŚ 50b m ekātmatām aprajahac ca nānā | YA-IŚ 50c aṃgāṃgibhāvāt tava vastu tad yat YA-IŚ 50d krameṇa vāg vācyam anaṃtarūpam || 50 || YA-IŚ 51a mitho 'napekṣāḥ puruṣārthahetu- YA-IŚ 51b r nāṃśā na cāṃśī pṛthag asti tebhyaḥ | YA-IŚ 51c parasparekṣāḥ puruṣārthahetu- YA-IŚ 51d r dṛṣṭā nayās tadvad asi kriyāyām || 51 || YA-IŚ 52a ekāntadharmābhiniveśamūlā YA-IŚ 52b rāgādayo 'haṃkṛtijā janānām | YA-IŚ 52c ekāntahānāc ca sa yat tad eva YA-IŚ 52d svābhāvikatvāc ca samaṃ manaste || 52 || YA-IŚ 53a pramucyate ca pratipakṣadūṣī YA-IŚ 53b jina ! tvadīyaiḥ paṭusiṃhanādaiḥ | YA-IŚ 53c ekasya nānātmatayājñavṛtte- YA-IŚ 53d s tau baṃdhamokṣau svamatādavāhyau || 53 || YA-IŚ 54a ātmāntarābhāvasamānatā na YA-IŚ 54b vāgāspadaṃ svāśrayabhedahīnā | YA-IŚ 54c bhāvasya sāmānyaviśeṣavattvā- YA-IŚ 54d d aikye tayor anyatarannirātma || 54 || YA-IŚ 55a ameyam aśliṣṭam ameyam eva YA-IŚ 55b bhede 'pi, tadvṛttyapavṛttibhāvāt | YA-IŚ 55c vṛttiś ca kṛtsnāṃśavikalpato na, YA-IŚ 55d mānaṃ ca nānantasamāśrayasya || 55 || YA-IŚ 56a nānāsadekātmasamāśrayaṃ ce- YA-IŚ 56b d anyatvam adviṣṭhamanātmanoḥ kva | YA-IŚ 56c vikalpaśūnyatvam avastunaś ce- YA-IŚ 56d t tasminn ameye kva khalu pramāṇam || 56 || YA-IŚ 57a vyāvṛttihīnānvayato na siddhye- YA-IŚ 57b d viparyaye 'py advitaye 'pi sādhyam | YA-IŚ 57c atadvyudāsābhiniveśavādaḥ YA-IŚ 57d parābhyupetārthavirodhavādaḥ || 57 || YA-IŚ 58a anātmanānātmagater ayuktiḥ,  || 58a || YA-IŚ 58b vastunyayukter yadi pakṣasiddhiḥ | YA-IŚ 58bc avastvayukteḥ pratipakṣasiddhiḥ,  || 58bc || YA-IŚ 58d na ca svayaṃ sādhanariktasiddhiḥ || 58 ||  || 58d || YA-IŚ 59a niśāyitas taiḥ paraśuḥ paraghnaḥ YA-IŚ 59b svamūrdhni nirbhedabhayānabhijñaiḥ | YA-IŚ 59c vaitaṇḍikair yaiḥ kusṛtiḥ praṇītā YA-IŚ 59d mune ! bhavacchāsanadṛkpramūḍhaiḥ || 59 || YA-IŚ 60a bhavatyabhāvo 'pi ca vastudharmo YA-IŚ 60b bhāvāntaraṃ bhāvavad arhatas te | YA-IŚ 60c pramīyate ca vyapadiśyate ca YA-IŚ 60d vastuvyavasthāṃgam ameyam anyat || 60 || YA-IŚ 61a viśeṣasāmānyaviṣaktabheda- YA-IŚ 61b vidhivyavacchedavidhāyi vākyam | YA-IŚ 61c abhedabuddher aviśiṣṭatā syād YA-IŚ 61d vyavṛttibuddheś ca viśiṣṭatā te || 61 || YA-IŚ 62a sarvāntavat tadguṇamukhyakalpaṃ YA-IŚ 62b sarvāntaśūnyaṃ ca mithonapekṣam | YA-IŚ 62c sarvāpadām antakaraṃ nirantaṃ YA-IŚ 62d sarvodayaṃ tīrtham idaṃ tavaiva || 62 || YA-IŚ 63a kāmaṃ dviṣann apy upapatticakṣuḥ YA-IŚ 63b samīkṣatāṃ te samadṛṣṭir iṣṭam | YA-IŚ 63c tvayi dhruvaṃ khaṃḍitamānaśṛṃgo YA-IŚ 63d bhavaty abhadro 'pi samantabhadraḥ || 63 || YA-IŚ 64a na rāgān naḥ stotraṃ bhavati bhavapāśacchidi munau YA-IŚ 64b na cānyeṣu dveṣād apaguṇakathābhyāsakhalatā | YA-IŚ 64c kimu nyāyānyāyaprakṛtaguṇadoṣajñamanasā YA-IŚ 64d hitānveṣopāyas tava guṇakathāsaṃgagaditaḥ || 64 || YA-IŚ 65a iti stutyaḥ stutyais tridaśamunimukhyaiḥ praṇihitaiḥ YA-IŚ 65b stutaḥ śaktyā śreyaḥpadam adhigatas tvaṃ jina mayā | YA-IŚ 65c mahāvīro vīro duritaparasenābhivijaye YA-IŚ 65d vidheyā me bhaktiḥ pathi bhavata evāpratinidhau || 65 ||