Vidyānandin's Pramāṇaparīkṣā Digital representation of Gajādharalāl Jaina's 1914 edition Creation of the digital textresource H. Trikha Published within the Digital Corpus of Vidyānandin's Works at www.dipal.org/dcv October 30, 2021 Sources: Print edition: Samantabhadra-viracitā ... Āptamīmāṃsā Vidyānandasvāmi-viracitā Pramāṇaparīkṣā ca. Gajādharalālajaina-sampādite. (Sanātanajainagranthamālā 9-10). Kāśī 1914. Digital text resource: dcv/text/resources/PrP , February 21, 2022 PrP-GL 51,01 sanātanajainagraṃthamālā PrP-GL 51,02 9 PrP-GL 51,03 syādvādapatiśrīvidyānaṃdasvāmiviracitā PrP-GL 51,04 pramāṇaparīkṣā | PrP-GL 51,05 jayaṃti nirjitāśeṣasarvathaikāṃtanītayaḥ | PrP-GL 51,06 satyavākyādhipāḥ śaśvadvidyānaṃdā jineśvarāḥ || 1 || PrP-GL 51,07 atha pramāṇa-parīkṣā — tatra pramāṇalakṣaṇaṃ parīkṣyate — PrP-GL 51,08 "samyagjñānaṃ pramāṇaṃ pramāṇatvānyathānupapatteḥ | sannikarṣādirajñānamapi pramāṇaṃ svārthapramitau sādhakatama- PrP-GL 51,09 tvāt ? iti nāśaṃkanīyaṃ | tasya svapramitau sādhakatamatvāsaṃbhāvāt | na hyacetano'rthaḥ svapramitau karaṇaṃ paṭā- PrP-GL 51,10 divat | so'rthapramitau karaṇamityapyanālocitavacanaṃ naiyāyikānāṃ svapramitāvasādhakatamasyārthapramitau PrP-GL 51,11 sādhakatamatvānupapatteḥ | tathāhi — na sannikarṣādirarthapramitau sādhakatamaḥ svapramitāvasādhakatamatvātpaṭa- PrP-GL 51,12 vat | pradīpādibhirvyabhicāraḥ sādhanasya ? iti na maṃtavyaṃ | teṣāmarthaparicchittāvakaraṇatvāt | tatra nayanama- PrP-GL 51,13 nasoreva karaṇatayā svayamabhimatatvāt | pradīpādīnāṃ tatsahakāritayopacārataḥ karaṇavyavahārānusaraṇāt | PrP-GL 51,14 na copacārato'rthaprakāśana eva pradīpādiḥ karaṇaṃ na punaḥ svaprakāśana iti manyamāno nirmalamanā manīṣibhiḥ, PrP-GL 51,15 anumanyate | nayānādeḥ-arthasaṃvedanamiva pradīpādisaṃvedanamapyupajanayataḥ pradīpādīnāṃ sahakāritvāviśeṣāt | PrP-GL 51,16 teṣāmarthaprakāśanavat svaprakāśane'pi karaṇatopacāravyavasthiteḥ | nayanādinā-anekāṃta ityapi na mananīyaṃ PrP-GL 51,17 tasyāpyupakaraṇarūpasyācetanasvabhāvasyārthapratipattau karaṇatopacārāt | paramārthato bhāveṃdriyasyaiva-arthagrahaṇaśa- PrP-GL 51,18 ktilakṣaṇasya sādhakatamatayā karaṇatādhyavasanāt | na caitadasiddhaṃ viśuddhadhiṣaṇajanamanasi yuktiyuktatayā parivarta- PrP-GL 51,19 mānatvāt | tathāhi — PrP-GL 51,20 "yadasannidhāne kārakāṃtarasannidhāne'pi yannopapadyate tat tatkaraṇakaṃ | yathā kuṭhārāsannidhāne kāṣṭachedanama- PrP-GL 51,21 nutpadyamānaṃ kuṭhārakaraṇakaṃ | notpadyate ca bhāveṃdriyāsamavadhāne'rthasaṃvedanamupakaraṇasadbhāve'pi, iti tadbhāveṃdri- PrP-GL 51,22 yakaraṇakaṃ | bahiḥkaraṇasannikarṣādhīnatāyāṃ hi padārthasaṃvedanasya, nayanasannikarṣāt kalaśa iva nabhasi nāyana- PrP-GL 51,23 saṃvedanodayaḥ kuto na bhavet ? | na hi nayananabhasoranyatarakarmajaḥ saṃyogo na vidyate eveti vaktuṃ yuktaṃ PrP-GL 51,24 sakalamūrtimaddravyasaṃyogānnabhasi sarvagatatvasādhanavirodhāt | na ca nayanamamūrtimadeva ? tasya parairbhautikatayo- PrP-GL 51,25 pagatatvāt | paudgalikatayāsmābhirupakaraṇasyābhimatatvāt | nanu nabhasi nayanasannikarṣasya yogyatāvirahānna PrP-GL 51,26 saṃvedananimittatā? ityapi na sādhīyaḥ tadyogyatāyā eva sādhakatamatvānuṣaṃgāt | kā ceyaṃ sannikarṣasya yogya- PrP-GL 51,27 tā nāma ? viśiṣṭā śaktiriti cet ? sā tarhi sahakārisannidhilakṣaṇā anumaṃtavyā | PrP-GL 52,01 "sahakārisāṃnidhyaṃ śaktiḥ" ityuddyotakaravacanāt | sahakārikāraṇaṃ ca dravyaṃ guṇaḥ karmā- PrP-GL 52,02 di vā syāt ? na tāvadātmadravyaṃ sahakāri tatsannidhānasya nayananabhaḥsannikarṣe'pi samānatvāt | ete- PrP-GL 52,03 na kāladravyaṃ digdravyaṃ ca sahakāri nirākṛtaṃ tatsānnidhyasyāpi sarvasādharaṇatvāt | manodravyaṃ sahakāri PrP-GL 52,04 ityapi na saṃgataṃ tatsannidherapi samānatvāt | kadācittadgatamanasaḥ puruṣasyākṣārthasannikarṣasya saṃbhavāt | PrP-GL 52,05 etena ātmā manasā yujyate, mana iṃdriyeṇa, iṃdriyamartheneti catuṣṭayasannikarṣo'rthapramitau sādhakatama iti PrP-GL 52,06 sāmigrīṃpramāṇavādo dūṣitaḥ — tatsāmigryāśca nabhasi sadbhāvāt | kālādinimittakāraṇasāmigrīvat | yadi PrP-GL 52,07 punastejodravyaṃ sahakāri tatsannidhānāt cākṣuṣādijñānaprabhavāditi mataṃ tadāpi na viśeṣaḥ ghaṭādāviva PrP-GL 52,08 gagane'pi locanasannikarṣasyālokasannidhiprasiddheḥ saṃvedanānuṣaṃgasya durnivāratvāt | athādṛṣṭaviśeṣo PrP-GL 52,09 guṇaḥ sahakārī tatsānnidhyaṃ saṃyuktasamavāyena, cakṣuṣā saṃyukte puruṣe tvadṛṣṭaviśeṣasya samavāyāt iti manyadhvaṃ PrP-GL 52,10 tarhi kadācinnabhasi nāyanaṃsavedanodayaḥ kuto na bhavet ? | sarvadā sarvasya tatrādṛṣṭaviśeṣasya sahakāriṇo'sa- PrP-GL 52,11 nnidhānāt iti cet? kathamevamīśvarasya nabhasi cakṣuṣā jñānaṃ śrotrādibhiriva ghaṭate ? samādhiviśeṣopajani- PrP-GL 52,12 tadharmaviśeṣānugṛhītena manasā gaganādyaśeṣapadārthasaṃvedanodaye tu maheśvarasya bahiḥkaraṇamanarthakatāmiyāt | PrP-GL 52,13 phalāsaṃbhavāt | bahiḥkaraṇarahitasya ca nāṃtaḥkaraṇamupapadyeta paranirvṛttātmavat | tataḥ kathamaṃtaḥkaraṇena dharmā- PrP-GL 52,14 digrahaṇaṃ manaso'saṃbhave ca na samādhiviśeṣastadupajanitadharmaviśeṣo vā ghaṭāmaṭāṭyate tasyātmāṃtaḥkaraṇasaṃ- PrP-GL 52,15 yoganibaṃdhanāt | PrP-GL 52,16 syānmataṃ śiśiraraśmiśekharasya samādhiviśeṣasaṃtatirdharmaviśeṣasaṃtatiśca sarvārthajñānasaṃtatiheturanā- PrP-GL 52,17 dyaparyavasānā, satatamenomalairaspṛṣṭatvāt | tasya saṃsārisādi muktivilakṣaṇatvāt sarvathā muktatayaiva prasiddha- PrP-GL 52,18 tvāt iti tadapyasamīcīnaṃ evamīśvarasyāpi enomalavilayāderevārthasaṃvedanodbhavaprasakteḥ | satatamenomalā- PrP-GL 52,19 bhāvo hi yathā satatamarthajñānasaṃtānahetururarīkriyate tathā kādacitkainomalābhāvaḥ kadācidarthapramitinimitta- PrP-GL 52,20 yuktamutpaśyāmaḥ tasyaiva sannikarṣasahakāritopapatteḥ | tatsānnidhyasyaiva ca sannikarṣaśaktirūpatvasiddheḥ | tadbhāvādeva PrP-GL 52,21 ca nayanasannikarṣe'pi nabhasi saṃvedanānutpattighaṭanāt | tatra viśiṣṭadharmo'pi na pāpamalāpāyādaparaḥ PrP-GL 52,22 pratipadyate bhāvāṃtarasvabhāvatvādabhāvasya, niḥsvabhāvasya sakalapramāṇagocarātikrāṃtatvena vyavasthāpayitumaśakya- PrP-GL 52,23 tvāt iti puruṣaguṇaviśeṣasadbhāva eva pāpamalābhāvo vibhāvyate | sa cātmaviśuddhiviśeśo jñānāvaraṇavīryāṃtarāya- PrP-GL 52,24 kṣayopaśamabhedaḥ svārthapramitau śaktiryogyateti ca syādvādavedibhirabhidhīyate | pramāturupalabdhilakṣaṇaprāpta- PrP-GL 52,25 tāpi nātorthāṃtarabhāvamanubhavati puṃsaḥ saṃvedanāvaraṇavīryāṃtarāyalakṣaṇapāpamalāpagamavirahe kvacidupalabdhilakṣaṇa- PrP-GL 52,26 prāptatānupalabdheḥ, nayanonmīlanādikarmaṇo dṛśyādṛśyayoḥ sādhāraṇatvāt pradyotādikaraṇasākalyavat | etena PrP-GL 52,27 nayanonmīlanādikarmasānnikarṣasahakāriviṣayagataṃ copalabhyatvasāmānyamiti pratyākhyātaṃ tatsannidhāne satya- PrP-GL 52,28 pi kvacitkasyacit pramityanupapatteḥ kālākāśādivat | na hi tatropalabhyatvasāmānyamasaṃbhāvyaṃ yogino- PrP-GL 52,29 'pyanupalabdhiprasaṃgāt | asmādṛśāpekṣayopalabhyatvasāmānyamanyadeva yogīśvarāpekṣādupalabhyatāsāmānyāditi- PrP-GL 52,30 cet ? tatkimanyat ? anyatra yogyatāviśeṣāt | pratipuruṣaṃ bhedamāstighnuvānāditi sa eva pramātuḥ pramityu- PrP-GL 52,31 tāviśeṣaḥ svārthagrahaṇaśaktiḥ | ātmano bhāvakaraṇaṃ jñānameva phalarūpatvāt svārthajñānātkathaṃcidabhinnatvāt PrP-GL 52,32 sarvathāpi tato bhede nātmasvabhāvatvopatteḥ | na caivamupagaṃtuṃ yuktaṃ ? ātmana evobhayanimittavaśāttathāpariṇā- PrP-GL 52,33 māt | ātmano hi jānātyaneneti karaṇasādhanāt bhedopavarṇanaṃ kathaṃ cidabhinnakartṛkasya karaṇasya prasiddheḥ PrP-GL 52,34 agnirauṣṇyena dahatīṃdhanamiti yathā | svātaṃtryavivakṣāyāṃ tu jānātīti jñānamātmaiva, kartṛsādhanatvāttadātmajñā- PrP-GL 52,35 nayorabhedaprādhānyāt ātmana eva svārthagrahaṇapariṇāmamāpannasya jñānavyapadeśasiddheḥ auṣṇyapariṇāmamāpa- PrP-GL 52,36 nnasyāgnerauṣṇyavyapadeśavat | tena jñānātmā jñānātmanā jñeyaṃ jānāti iti vyavahārasya pratītisiddhatvāt | yathā ca PrP-GL 53,01 jñānātmaiva pramātā syāt, ajñānātmanaḥ khādeḥ pramātṛtvāyogāt tathā jñānātmaiva pramāṇaṃ svārthapramitau jñāna- PrP-GL 53,02 kriyātmikāyāṃ karaṇātvāt | ajñānātmanastatra sādhakatamatvāghaṭanānnājñāne pramāṇaṃ, anyatropacārataḥ | tato- PrP-GL 53,03 nājñānena iṃdriyasannikarṣaliṃgaśabdādinā sādhanasya vyabhicāraḥ | nāpi vyatirekāsiddhiḥ samyagjñānatvasya PrP-GL 53,04 sādhyasya nivṛttau pramāṇatvasya sādhanasya paṭādau vinivṛttiviniścayāt | kevalavyatirekiṇo'pi sādhanasya PrP-GL 53,05 samarthanāt | tataḥ sūktaṃ samyagjñānameva pramāṇamajñānasya pramāṇatvāyogānmithyājñānavaditi | PrP-GL 53,06 kiṃ punaḥ samyagjñānaṃ ? abhidhīyate–svārthavyavasāyātmakaṃ samyagjñānaṃ samyagjñānatvāt | yattu na svārthavyavasāyā- PrP-GL 53,07 tmakaṃ tanna samyagjñānaṃ yathā saṃśayaviparyāsānadhyavasāyāḥ | samyagjñānaṃ ca vivādāpannaṃ tasmātsvārthavyavasāyātmakamiti PrP-GL 53,08 suniścitānyathānupapattiniyamaniścayalakṣaṇo hetuḥ prasiddha eva samyagavabodhādīnāṃ sādhyadharmiṇi sadbhāvāt | sva- PrP-GL 53,09 saṃvedaneṃdriyamanoyogipratyakṣaiḥ samyagjñānaiḥ–avyavasāyātmakairvyabhicārī hetuḥ ? iti svamanorathamātraṃ saugatasya teṣāṃ PrP-GL 53,10 samyagjñānatvavirodhāt | samyagjñānatvaṃ hyavisaṃvādakatvena vyāptaṃ tadabhāve tadasaṃbhavāt | tadapi pravartakatvena vyāptaṃ PrP-GL 53,11 tadabhāve tadasaṃbhavāt | tadapyarthaprāpakatvena arthaprāpakasyāvisaṃvaditvāt | nirviṣayajñānavat | tadapi pravarta- PrP-GL 53,12 katvena vyāptaṃ apravartakasyārthāpratyāyakatvāt | tadvat pravartakatvamapi viśvaviṣayopadarśakatvena vyāptaṃ svaviṣayamu- PrP-GL 53,13 padarśayataḥ pravartakavyavahāraviṣayatvasiddheḥ | na hi puruṣaṃ haste gṛhītvā jñānaṃ pravartayati | svaviṣayaṃ rūpaṃ darśayat PrP-GL 53,14 pravartakamucyate arthaprāpakaṃ ca ityavisaṃvādakaṃ samyagvedakaṃ pramāṇaṃ tadviparītasya mithyājñānatvaprasiddheḥ saṃśaya- PrP-GL 53,15 vaditi dharmottaramataṃ | tatrāvyavasāyātmakasya caturvidhasyāpi samakṣasya samyagvedanatvaṃ na vyavatiṣṭhate tasya PrP-GL 53,16 svaviṣayopadarśakatvā'siddheḥ | tatsiddhau vā nīlādāviva kṣaṇakṣayādāvapi tadupadarśakatvaprasakteḥ | tato yada- PrP-GL 53,17 vyavasāyātmakaṃ jñānaṃ na tatsvaviṣayopadarśakaṃ yathā gacchataḥ tṛṇasparśasaṃvedanaṃ | adhyavasāyi prasiddhamavyavasāyātmakaṃ PrP-GL 53,18 ca saugatābhimatadarśanamiti vyāpakānupalabdhiḥ siddhā | vyavasāyātmakasya vyāpakasyābhāve tadvyāpyatvasya PrP-GL 53,19 svaviṣayopadarśakatvasyānanubhavāt | PrP-GL 53,20 syādākutaṃ — tena vyavasāyātmakatvena svaviṣayopadarśakatvasya vyāptiḥ siddhimadhivasati tasya vyavasā- PrP-GL 53,21 yajanakatvena vyāptatvāt | nīladhavalādau vyavasāyajananāddarśanasya tadupadarśakatvavyavasthiteḥ | kṣaṇakṣayasvarga- PrP-GL 53,22 prāpaṇaśaktyādau vyavasāyājanakatvāt tadanupadarśakatvavyavasthānāt | gacchattṛṇasparśasaṃvedanasyāpi tata eva PrP-GL 53,23 svaviṣayopadarśakatvābhāvasiddheḥ mithyājñānatvavyavahārāt anyathānadhyavasāyitvāghaṭanāt iti ? tadetadavi- PrP-GL 53,24 cāritaramaṇīyaṃ tāthāgatasya vyavasāyo hi darśajanyaḥ | sa kiṃ darśanaviṣayasyopadarśako'nupadarśako vā ? PrP-GL 53,25 iti vicāryate– yadyupadarśakastadā sa eva tatra pravartakaḥ prāpakaśca syāt saṃvādakatvāt samyaksaṃvedanavat | PrP-GL 53,26 na tu tannimittaṃ darśanaṃ sannikarṣādivat | athānupadarśakaḥ ? kathaṃ darśanaṃ tajjananāt svaviṣayopadarśakaṃ ? PrP-GL 53,27 atiprasaṃgāt | saṃśayaviparyāsakāraṇasyāpi svaviṣayopadarśakatvāpatteḥ | darśanaviṣayasāmānyādhyavasāyitvādvi- PrP-GL 53,28 kalpatajjanakaṃ darśanaṃ svaviṣayopadarśakamiti ca na cetasi sthāpanīyaṃ darśanaviṣayasāmānyasyānyāpohalakṣaṇa- PrP-GL 53,29 syāvastutvāt | tadviṣayavyavasāyajanakasya vastūpadarśakatvavirodhāt | dṛśyasāmānyayorekatvādhyavasāyādvastūpa- PrP-GL 53,30 darśaka eva vyavasāya ityapi mithyā tayorekatvādhyavasāyāsaṃbhavāt | tadekatvaṃ hi darśanamadhyavasyati tatpṛṣṭhajo- PrP-GL 53,31 vyavasāyo vā jñānāṃtaraṃ vā ? na tāvaddarśanaṃ tasya vikalpāviṣayatvāt | nāpi tatpṛṣṭhajo vyavasāyaḥ tasya PrP-GL 53,32 dṛśyāgocaratvāt | tadubhayaviṣayaṃ jñānāṃtaraṃ tu nirvikalpakaṃ vikalpātmakaṃ vā ? na tāvannirvikalpakaṃ tasya dṛśya PrP-GL 53,33 vikalpyadvayaviṣayatvavirodhāt | nāpi vikalpātmakaṃ tata eva | naca tad dvayāviṣayaṃ saṃvedanaṃ tadubhayaikatvamadhyava- PrP-GL 53,34 sātuṃ samarthaṃ | tathāhi– yadyanna viṣayī kurute na tattadekatvamadhyavasyati yathā rasasaṃvedanaṃ sparśarūpobhayaṃ | na PrP-GL 53,35 viṣayī kurute ca dṛśyavikalpyobhayaṃ kiṃcitsaṃvedanaṃ, iti na kutaściddṛśyavikalpyayorekatvādhyavasāyaḥ siddhyet PrP-GL 53,36 tato na vyavasāyo vastūpadarśakaḥ syāt | nāpi tadupajananāddarśanaṃ svaviṣayavastūpadarśakaṃ yogipratyakṣasya vidhū- PrP-GL 53,37 takalpanājālasya sarvadā vastuvikalpājanakatvāt tadupadarśakatvavirodhāt | svasaṃvedanamapi na tasya svarūpopa- PrP-GL 54,01 darśakaṃ tadvikalpānutpādakatvāt iti kutaḥ svarūpasya svato gatiravatiṣṭheta? | kiṃ ca darśanapṛṣṭhabhāvino PrP-GL 54,02 vikalpasya svasaṃvedanavalātsiddhau tatsvasaṃvedanaṃ kutaḥ pramāṇaṃ syāt ? | tadyadi svarūpopadarśanādeva pramāṇamā- PrP-GL 54,03 sthīyate ? tadā svargaprāpaṇaśaktyādāvapi pramāṇatāmāskaṃdet | tat svasaṃvidākāra eva pramāṇaṃ tadvyavasāya PrP-GL 54,04 jananāt–na punaranyatreti parikalpanāyāṃ tadvyavasāyasvasaṃvedanasyāpi vyavasāyāṃtaropajananāt svarūpopadarśa- PrP-GL 54,05 nena bhavitavyamityanavasthānāt, nādyavyavasāyasvasaṃvedanasya prāmāṇyaṃ | tadaprāmāṇye ca na tata eva vyavasāya- PrP-GL 54,06 siddhiḥ | tadasiddhau ca na tajjananāddarśanasya svaviṣayopadarśakatvaṃ | tadabhāve ca na tasya pravartakatvaṃ | apravarta- PrP-GL 54,07 kasya nārthaprāptinimittatvaṃ | tadasaṃbhave ca nāvisaṃvādakatvaṃ tadvirahe ca na samyagjñānatvaṃ svasaṃvedaneṃdriyamano PrP-GL 54,08 yogijñānānāmiti na tairvyabhicāraḥ sādhanasya saṃbhavati | PrP-GL 54,09 syānmataṃ — arthasāmarthyādutpatti–arthasārūpyaṃ ca darśanasya svaviṣayopadarśakatvaṃ tacca sakalasamakṣaveda- PrP-GL 54,10 nānāmavyavasāyātmakatve'pi saṃbhavatpravartakatvamarthaprāpakatvamavisaṃvādakatvaṃ samyagjñānalakṣaṇamiti taiḥ samīcī- PrP-GL 54,11 nairjñānairvyabhicāra eva hetoriti ? tadapi durghaṭameva kṣaṇakṣayādāvapi tadupadeśakatvaprasaṃgāt | tatrākṣaṇika- PrP-GL 54,12 tvādisamāropānupraveśādayoginaḥ pratipatturnopadeśakatvamavatiṣṭhate | yoginastu samāropāsaṃbhavāt kṣaṇakṣayādā- PrP-GL 54,13 vapi darśanaṃ tadupadeśakameveti samādhānamapi na dhīmaddhṛtikaraṃ nīlādāvapyayoginastadviparītasamāropaprasakteḥ | PrP-GL 54,14 kathamanyathā viruddhadharmādhyāsāttaddarśanabhedo na bhāvet? na hi –abhinnamekadarśanaṃ kvacitsamāropākrāṃtaṃ kvacinneti PrP-GL 54,15 vaktuṃ yuktaṃ | tato yadyatra viparītasamāropaviruddhaṃ tattatra niścāyātmakaṃ yathānumeye'rthe'numānajñānaṃ | viparītasamāro- PrP-GL 54,16 paviruddhaṃ ca nīlādau darśanamiti vyavasāyātmakameva buddhyāmahe | niścayahetutvāddarśanaṃ nīlādau viparītasamā- PrP-GL 54,17 ropaviruddhaṃ na punarniścayātmakatvāt tato'nyathānupapattiḥ sādhanasyāniściteti māmaṃsthāḥ yogipratyakṣe'sya PrP-GL 54,18 viparītasamāropasya prasaṃgāt tena tasyāvirodhāt | pareṣāṃ tu tasyāpi niścayātmakatvāttena virodhaḥ siddha eva | PrP-GL 54,19 tathā niścayahetunā darśanena viruddhaṃ pratipādayataḥ svamatavirodhaḥ syāt | niścayāropamanasorbādhyabādhakabhāva iti PrP-GL 54,20 dharmakīrterabhimatatvāt darśanāropayorvirodhābhāvasiddheḥ | nanu cārthadarśanasya niścayātmakatve sādhye pratyakṣavi- PrP-GL 54,21 rodhaḥ saṃhṛtasakalavikalpadaśāyāṃ rūpādidarśanasyāniścayātmakasyānubhavāt | taduktaṃ — PrP-GL 54,22 saṃhṛtya sarvataściṃtāṃ stimitenāṃtarātmanā | PrP-GL 54,23 sthito'pi cakṣuṣā rūpamīkṣate sākṣajā matiḥ || 1 || iti | PrP-GL 54,24 tathānumānavirodho'pi vyucchittaciṃtāvasthāyāṃ–iṃdriyādarthagatau kalpanānupalabdheḥ | tatra kalpanāsa- PrP-GL 54,25 dbhāve punastatsmṛtiprasaṃgaḥ tadā vikalpitakalpanāvat — tadapyuktaṃ — PrP-GL 54,26 punarvikalpayan kiṃcidāsīnme kalpanedṛśī | PrP-GL 54,27 iti vetti na pūrvoktāvasthāyāmiṃdriyādgatau || 1 | — iti PrP-GL 54,28 tadetadapi dharmakīrteraparīkṣitābhidhānaṃ pratyakṣato nirvikalpadarśanāprasiddhatvāt | saṃhṛtasakalavikalpā- PrP-GL 54,29 vasthā hyaśvaṃ vikalpayato godarśanāvasthā | na ca tadā godarśanamavyavasāyātmakaṃ punaḥ smaraṇābhāvaprasaṃgāt | PrP-GL 54,30 tasya saṃskārakāraṇatvavirodhāt kṣaṇikatvādivat | vyavasāyātmana eva darśanāt | saṃskārasya smaraṇasya PrP-GL 54,31 ca saṃbhavāt anyatastadanupapatteḥ | daduktaṃ — PrP-GL 54,32 vyavasāyātmano dṛṣṭeḥ saṃskāraḥ smṛtireva vā | PrP-GL 54,33 dṛṣṭe dṛṣṭasajātīye nānyathā kṣaṇikādivat || 1 || PrP-GL 54,34 atha mataṃ — abhyāsaprakaraṇabuddhipāṭavārthitvebhyo nirvikalpakādapi darśanānnīlādau saṃskāraḥ smaraṇaṃ PrP-GL 54,35 cotpadyate na punaḥ kṣaṇikādau tadabhāvāt | vyavasāyātmano'pi pratyakṣāttata eva saṃskārasmaraṇopapatteḥ | PrP-GL 54,36 teṣāmabhāve niścite 'pi vastuni niyamena saṃskārāderabhāvāt teṣāṃ vyavasāyātmakasamakṣavādino'pi niyamato- PrP-GL 55,01 bhyupagamanīyatvāt iti ? tadapi phalguprāyaṃ bhūyodarśanalakṣaṇasyābhyāsasya kṣaṇakṣayādau sutarāṃ sadbhāvāt | PrP-GL 55,02 punapunarvikalpotpādarūpasya cābhyāsasya paraṃ pratyasiddhatvāt tatraiva vivadāt | kṣaṇikākṣaṇikavicāraṇāyāṃ kṣaṇi- PrP-GL 55,03 kaprakaraṇasyāpi bhāvāt | buddhipāṭavaṃ tu nīlādau kṣaṇakṣayādau ca samānaṃ taddarśanasyānaṃśatvāt | tatra pāṭavā- PrP-GL 55,04 pāṭavayorbhede tadbuddherapi bhedāpatteḥ, viruddhadharmādhyāsāt | tathāvidhatadvāsanākhyakarmavaśādbuddheḥ paṭavāpāṭave syātāṃ, PrP-GL 55,05 ityapyanenāpāstaṃ tatkarmasadbhāvayorapi viruddhadharmayoranaṃśabuddhāvekasyāmasaṃbhavāt | yatpunararthitvaṃ jijñāsitatvaṃ PrP-GL 55,06 tatkṣaṇikavādinaḥ kṣaṇikatve'styeva nīlādivat | yatpunarabhilaṣitṛtvamarthitvaṃ tanna vyavasāyajanananibaṃdhanaṃ PrP-GL 55,07 kvacidanabhilaṣite'pi vastuni kasya cidudāsīnasya smaraṇapratīteḥ — iti nābhyāsādibhyaḥ kvacideva saṃskāra- PrP-GL 55,08 jananaṃ — anaṃśajñānajñeyavādino ghaṭate | parasya tu bahiraṃtaranekātmakatattvavādino na kiṃcidanupapannaṃ sarvathai- PrP-GL 55,09 katra vyavasāyāvyavasāyayoḥ, avāyānavāyākhyayoḥ, saṃskārāsaṃskārayoḥ, dhāraṇetarābhidhānayoḥ, smaraṇāsmaraṇa- PrP-GL 55,10 yoścānabhyupagamāt | tadbhedātkathaṃcidbodhabodhyayorbhedaprasiddheḥ | PrP-GL 55,11 saugatasyāpi vyāvṛttibhedādbhedopagamādadoṣoyaṃ tathāhi–nīlatvamanīlatvavyāvṛttiḥ, kṣāṇikatvamakṣaṇikatvavyā- PrP-GL 55,12 vṛttirucyate tatrānīlavyāvṛttau nīlavyavasāyastadvāsanāprabodhādutpanno na punarakṣaṇikavyāvṛttau kṣaṇikavyavasāya- PrP-GL 55,13 statra tadvāsanāprabodhābhāvāt | na cānayorvyāvṛttyorabhedaḥ saṃbhavati vyāvartyamānayorabhedaprasaṃgāt | na ca tadbhedādva- PrP-GL 55,14 stuno bhedaḥ tasya niraṃśatvāt anyathā anavasthāprasaṃgāt iti pare manyaṃte tepi na satyavādinaḥ svabhāvabhedābhābave PrP-GL 55,15 vastuno vyāvṛttibhedāsaṃbhavāt | nīlasvalakṣaṇaṃ hi yena svabhāvenānīlādvyāvṛttaṃ tainaiva yadyakṣaṇikādvyāvarteta PrP-GL 55,16 tadā nīlākṣaṇikayorekatvāpattestadvyāvṛttyorekatvaprasaṃgaḥ | svabhāvāṃtareṇa tattato vyāvṛttamiti vacane tu siddhaḥ PrP-GL 55,17 svalakṣasya svabhāvabhedaḥ kathaṃ nirākriyate ? | yadi punaḥ svabhāvabhedo'pi vastuno tatsvabhāvavyāvṛttyā PrP-GL 55,18 kalpita eveti mataṃ ? tadā parikalpitasvabhāvāṃtarakalpanāyāmanavasthānuṣajyeta | tathāhi–anīlasvabhāvā- PrP-GL 55,19 nyavyāvṛttirapi svabhāvāṃtareṇa anyavyāvṛttirūpeṇa vaktavyā | sāpi tadanyavyāvṛttisvabhāvāṃtareṇa tathāvidhe- PrP-GL 55,20 neti na kvacid vyavatiṣṭhate | PrP-GL 55,21 kaścidāha — tata eva sakalavikalpavāggocarātītaṃ vastu vikalpaśabdānāṃ viṣayasyānyavyāvṛtti- PrP-GL 55,22 rūpasya anādyavidyopakalpitasya sarvathā vicārā 'sahatvāt | vicārasahatve vā tadavastutvavirodhāt iti PrP-GL 55,23 sopi na samyagvādī darśanaviṣayasyāpyavastutvaprasaṃgāt tasyāpi śabdavikalpaviṣayavat vicārāsahatvāviro- PrP-GL 55,24 dhāt | tathāhi — nīlasvalakṣaṇaṃ sugatetaraṃjanadarśanaviṣayatāmupagacchat kimekena svabhāvena nānāsvabhāvena PrP-GL 55,25 vā dṛśyaṃ syāt ? tadyadyekena svabhāvena tadā yadeva sugatadṛśyatvaṃ tadevetarajanadṛśyatvamityāyātaṃ aśeṣasya PrP-GL 55,26 jagataḥ sugatatvaṃ | yaccetarajanadṛśyatvaṃ tadeva sugatadṛśyatvamiti sakalasya sugatasyetarajanatvāpatteḥ sugata- PrP-GL 55,27 rahitamakhilaṃ syāt | athaitasmāddoṣādvibhyatā nānāsvabhāvena sugatetarajanadṛśyatvaṃ pratipādyate tadā nīla- PrP-GL 55,28 svalakṣaṇasya dṛśyasvabhāvabhedaḥ kathamapahnuyeta ? na ca dṛśyaṃ rūpamanekaṃ kalpitamiti śakyaṃ vaktuṃ dṛśyasya PrP-GL 55,29 kalpitatvavirodhāt | atha manyethāḥ svalakṣaṇasya dṛśyatvaṃ svākārārpakatvavyāvṛttirūpaṃ nānādṛṣṭṝvyapekṣayā'nekaṃ PrP-GL 55,30 ghaṭāmaṭatyeva tadabhāve nānādṛṣṭadarśanaviṣayatāṃ svalakṣaṇaṃ nāskaṃdet | na ca paramārthato darśanaṃ dṛśyaviṣayaṃ PrP-GL 55,31 sarvajñānāṃ svarūpamātraparyavasitatvāt | upacārādeva bahirviṣayatāvyavahārāt iti tadapyasat vastunaḥ svā- PrP-GL 55,32 kārārpakatvasyāpi pūrvaparyanuyogānatikramāt | taddhi svalakṣaṇaṃ yena svabhāvena sugatadarśanāya svākārama- PrP-GL 55,33 rpayati tenaivetarajanadarśanāya svabhāvāṃtareṇa vā ? yadi tenaiva tadā tadeva sugatetarajanadarśanaikatvamāpanīpa- PrP-GL 55,34 dyate tathā ca sarvasya sugatatvaṃ itarajanatvaṃ vā durnivāratāmācanīskaṃdyate | svabhāvāṃtareṇa svākārārpakatve PrP-GL 55,35 sa eva vāstavaḥ svabhāvabhedaḥ svalakṣaṇasyākṣuṇṇtayā kathaṃ pratikṣipyate ? | yatpunaḥ svākārārpakatvamapi na PrP-GL 55,36 vastunaḥ paramārthapathaprasthāṃyi samavasthāpyate svarūpamātraviṣayatvāt sakalasaṃvedanānāmiti mataṃ tadapi PrP-GL 56,01 durupapādameva teṣāṃ vaiyarthyaprasagāṃt | jñānaṃ hi jñeyaprasiddhyarthaṃ prekṣāvatāmanviṣyate prakāśyaprasiddhyarthaṃ pradīpā- PrP-GL 56,02 divat | na punaḥ svarūpaprasiddhyarthaṃ pradīpavadeveti | bahirarthāviṣayatve sakalasaṃvedanānāṃ kathamiva vaiyarthyaṃ PrP-GL 56,03 na syāt ? nirviṣayasvapnādisaṃvedanānāmapi sārthakatvaprasaṃgāt svarūpaprakāśanasya prayojanasya sarvatra PrP-GL 56,04 bhāvāt | kiṃ ca sugatasaṃvedanasyāpi svarūpamātraparyavasitāyāṃ kathamiva sugataḥ sarvadarśīṣyate pṛthagjanavat | PrP-GL 56,05 pṛthagjano vā kathaṃ na sarvadarśī sugatavadanumanyeta ? svarūpamātraparyavasitāyāḥ tatsaṃvedane'pi sadbhāvāt | PrP-GL 56,06 yadi punarvāstavatvaṃ sakalaveditvaṃ tāthāgatasyorarīkriyate saṃvṛttyā tasya vyavahāribhiḥ saṃvyavaharaṇāt PrP-GL 56,07 tadavyaharaṇe tadvacanasya satyatāvyavahārānupapatteḥ sakalajñānarahitapuruṣopadeśādvipralaṃbhanaśaṃkanaprasaṃgāt | PrP-GL 56,08 taduktaṃ — PrP-GL 56,09 jñānavān mṛgyate kaścittaduktapratipattaye | PrP-GL 56,10 ajñopadeśakaraṇe vipralaṃbhanaśāṃkibhiḥ || 1 || iti PrP-GL 56,11 pratipadyeta tathāpi sugatetaravyavahārasiddhiḥ sugatavaditarajanasyāpi saṃvṛttyā sakalaveditvakalpa- PrP-GL 56,12 nānuṣaṃgāt | sakalapadārthebhyaḥ sugatasya saṃvedanodayāt sakalārthajñatā yuktā kalpayituṃ na punaritara- PrP-GL 56,13 janasya pratiniyatapadārthādeva tadvedanotpatteriti cet ? na sugatajñānasyāṃpi sakalapadārthajanyatvāsiddheḥ | PrP-GL 56,14 samasamayavartipadārthajanyatvāsaṃbhavāt | yadi punaranādyatītapadārthebhyo bhaviṣyadanaṃtārthebhyaḥ sāṃpratikārthe- PrP-GL 56,15 bhyaśca sakalebhyaḥ sugatasaṃvedanasyotpattiḥ akhilāvidyātṛṣṇāvināśādupapadyata eva asmadādisaṃveda- PrP-GL 56,16 nādviśiṣṭatvāttasyeti mataṃ ? tadā kimekena svabhāvena kālatrayavartipadārthaiḥ sugatavijñānamutpadyate PrP-GL 56,17 nānāsvabhāvairvā ? yadyekena svabhāvena, ekenārthena sugatajñānamupajanyate tenaiva sakalapadārthaiḥ tadā PrP-GL 56,18 sakalapadārthānāmekarūpatāpattiḥ | sugatavijñānasya vā tadekapadārthajanyatvasiddhiriti netarajana- PrP-GL 56,19 saṃvedanāttasya viśeṣaḥ siddhyet | athānyena svabhāvenaikārthaḥ sugatajñānamupajanayati padārthāṃtarāṇi tu svabhāvāṃ- PrP-GL 56,20 taraistadupajanayaṃti iti matirbhavatāṃ tarhi sugatajñānamanaṃtasvabhāvamekamāyātaṃ | tadvatsakalaṃ vastu kathamanaṃtātma- PrP-GL 56,21 katāṃ na svīkuryāditi ciṃtanīyaṃ | ekasyanekasvabhāvatvavirodhānnaikamanekātmakamiti cet ? kathamidānīṃ PrP-GL 56,22 sugatavijñānamekapadārthajanyaṃ nānārūpatāṃ vibharti ? | yadi punaratajjanyarūpavyāvṛttyā tajjanyarūpaparikalpanānna PrP-GL 56,23 tattvataḥ sugatasaṃvedanamanekarūpatākrāṃtamityākūtaṃ ? tadā na paramārthataḥ suddhodanitanayavijñānamakhilapadārtha- PrP-GL 56,24 janyaṃ, iti kutaḥ pṛthagjanasaṃvedanādasya viśeṣaḥ samavatiṣṭhate ? | tataḥ sugatavijñānadṛśyatāmitarajanavijñānaviṣa- PrP-GL 56,25 yatāṃ ca ekasya nīlādisvalakṣaṇasyānekākārāmapi svayamurarīkurvatā nīlasvalakṣaṇakādirūpatāpi dṛśyādṛśya- PrP-GL 56,26 tvalakṣaṇā svīkartavyā, tathā ca nīlādau darśanamanyadvyavasāyātmakaṃ saṃskārasmaraṇakāraṇaṃ tadviparīdarśanādava- PrP-GL 56,27 boddhavyaṃ, iti na pratyakṣaprasiddhaṃ nirvyavasāyātmakatvamadhyakṣajñānasya | nāpyanumānaprasiddhaṃ godarśanasamaye'śvaka- PrP-GL 56,28 lpanāvat godarśanasyāpi vyavasāyātmakatvopapatteḥ | punarvikalpayataḥ tadanusmaraṇasyānyathānupapatteḥ | PrP-GL 56,29 tathā hi yannirvyavasāyātmakaṃ jñānaṃ tannottarakālamanusmaraṇajananasamarthaṃ yathā parābhimataṃ svargaprāpaṇaśaktyādi- PrP-GL 56,30 darśanaṃ tathā cāśvavikalpakāle godarśanamiti tadanusmaraṇajananasamarthaṃ na syāt bhavati ca punarvikalpayata- PrP-GL 56,31 stadanusmaraṇaṃ tasmādvyavasāyātmakamiti niścayaḥ | tadevaṃ vyavasāyātmakatve sādhye samyagjñānaṃ sādhanaṃ PrP-GL 56,32 na vyabhicarati kasya cidapi samyagjñānasyāvyavasāyātmakatvapramāṇabādhitatvāditi sthitaṃ | PrP-GL 56,33 ye tvāhuḥ — svārthavyavasāyātmakatve sādhye samyagjñānasya hetorna prayojakatvaṃ sarvasya samyagjñānasyā- PrP-GL 56,34 rthavyavasāyayamaṃtaraṇaiva samyagjñānatvasiddheḥ | tathā hi — vivādādhyāsitaṃ samyagjñānaṃ nārthavyavasāyātmakaṃ PrP-GL 56,35 jñānatvāt, svavyavasāyātmakatvāt | yadjñānaṃ svavyavasāyātmakaṃ vā tannārthavyavasāyātmakaṃ yathā svapnādijñānaṃ tathā PrP-GL 56,36 ca vipadāvannaṃ jñānaṃ jinapatimatānusāribhaḥ, abhyanujñātaṃ tasmānnārthavyavasāyātmakamiti tepi na prātīti- PrP-GL 57,01 kāvadinaḥ jāgṛddaśābhāvinaḥ samīcīnavijñānasyārthavyavasāyātmakatvapratīteḥ | tasyārthāvyavasāyātmakatve- PrP-GL 57,02 tato'rthe pravṛttyabhāvaprasaṃgāt | pratīyate ca samyagjñānādarthe pravṛttiravisaṃvādinī tasmādarthavyavasāyātmakaṃ PrP-GL 57,03 tadarthe pravṛttyanyathānupapatteḥ | mithyājñānādapyarthe pravṛttidarśanādanekāṃtaḥ ? iti cenna tasyāḥ pravṛttyābhāsa- PrP-GL 57,04 tvāt, vyavasitārthaprāptinimittatvābhāvāt | vyavasitamarthaṃ prāpayituṃ samarthā hi saṃyak pravṛttiḥ sā ca mithyā- PrP-GL 57,05 jñānānnopapadyata iti na vyabhicāraḥ | yaccārthavyavasāyātmakatvanirākaraṇapravaṇamanumānaṃ tatsvārthaṃ vyavasyati vā PrP-GL 57,06 na vā ? prathamavikalpe tenaivānaikāṃtikaṃ sādhanamāpadyeta tasya jñānatve svavyavasāyātmakatve'pi svasādhyārtha- PrP-GL 57,07 vyavasāyātmakatvasiddheḥ | dvitīyavikalpe'pi nāto'numānādiṣṭasiddhiḥ svasādhyārthavyavasāyātmakatvāt anu- PrP-GL 57,08 mānābhāsavat | tataḥ kiṃ bahunā sarvasya kiṃcidiṣṭaṃ sādhayataḥ svayamaniṣṭaṃ vā dūṣayataḥ kutaścitpramāṇāt PrP-GL 57,09 tasyārthavyavasāyātmakatvābhyanujñānamavaśyaṃbhāvi tasyārthāvyavasāyātmakatve sveṣṭāniṣṭasādhanadūṣaṇānupapatteḥ | para- PrP-GL 57,10 prasiddhyārthavyavasāyinaḥ pramāṇasyābhyanujñānādadoṣa iti cet ? tarhi paraṃ pratipādyase vā na vā? yadi na PrP-GL 57,11 pratipādyase kathaṃ paraprāsiddhyā kvacidabhyunujñānaṃ ? taṃ na pratipādyase tatprasiddhyā ca kiṃcidabhyanujānāsīti PrP-GL 57,12 kathamanunmattaḥ ? | atha paraṃ pratipādyase tarhi yataḥ pramāṇāttatpratipattiḥ tatsvakīyārthavyavasāyātmakaṃ siddhaṃ PrP-GL 57,13 tasyāvyavasāyātmakatve tena parapratipatterayogāt | yadi punaḥ parābhyupagamāṃtarātparapratipattiriti mataṃ tadāpya- PrP-GL 57,14 nivṛttaḥ paryanuyogaḥ tasyāpi parābhyupagamāṃtarasya pratipattyapratipattipūrvakatve pūrvoktadūṣaṇānatikramāt | PrP-GL 57,15 syānmataṃ na bahirarthāḥ paramārthataḥ saṃti tatpratyayānāṃ nirālaṃbanatvāt svapnapratyayavat satānāṃtaravi- PrP-GL 57,16 jñānānāmapi asattvāt | tatra svarūpamātravyavasāyātmakameva vijñānamiti tadapyasāraṃ tathāhi — sarvapratya- PrP-GL 57,17 yānāṃ nirālaṃbanatvaṃ na tāvatpratyakṣataḥ siddhyati tasya tadviṣayatvāt | vivādāpannāḥ pratyayā nirālaṃbanā eva PrP-GL 57,18 pratyayatvāt svapneṃdrijālādivaditi anumānānnirālaṃvanatvasiddhiṃrityapi mithyā svasaṃtānapratyayena vyabhicārāt | PrP-GL 57,19 tasyāpi saṃtānāṃtarapratyayavatpakṣīkaraṇe kimidamanumānajñānaṃ svasādhyārthālaṃbanaṃ nirālaṃbanaṃ vā ? prathamapakṣe tenaivā- PrP-GL 57,20 naikāṃtikatvaṃ pratyayatvaṃ | dvitīyakalpanāyāṃ nāto nirālaṃbanatvasiddhiḥ | parabrahmasvarūpasiddhireva sakalabhedapratyayānāṃ PrP-GL 57,21 nirālaṃbanatvasiddhiḥ? ityapi na vyavatiṣṭhate parabrahmaṇa evāprasiddheḥ | taddhi svato vā siddhyet parato vā ? PrP-GL 57,22 na tāvatsvata eva vipratipattyabhāvaprasaṃgāt | parataścedanumānādāgamādvā ? yadyanumānāt kimatrānumānamityabhi- PrP-GL 57,23 dhīyatāṃ | vivādāpanno'rthaḥ pratibhāsāṃtaḥ praviṣṭa eva pratibhāsamānatvāt | yo yaḥ pratibhāsamānaḥ sa sa prati- PrP-GL 57,24 bhāsāṃtaḥ praviṣṭa eva dṛṣṭaḥ yathā pratibhāsasyātmā pratibhāsamānaśca sakalo'rthaścetanācetanātmako vivādāpannaḥ PrP-GL 57,25 tasmātpratibhāsāṃtaḥpraviṣṭha evetyanumānaṃ na samyak dharmi-hetu-dṛṣṭāṃtānāṃ pratibhāsāṃtaḥpraviṣṭatve sādhyāṃtaḥpāti- PrP-GL 57,26 tvena anumānotthānāyogāt | pratibhāsāṃtaḥ praviṣṭatvābhāve taireveti hetorvyabhicārāt | yadi punaranādyavi- PrP-GL 57,27 dyāvāsanāvalāddharmi-hetu-dṛṣṭāṃtāḥ pratibhāsabahirbhūtā iva niścīyaṃte pratipādyaprātipādakasabhyasabhāpatijanavat | PrP-GL 57,28 tato'numānamapi saṃbhavatyeva sakalānādyavidyāvilāsavilaye tu pratibhāsāṃtaḥpraviṣṭamakhilaṃ pratibhāsameveti vipra- PrP-GL 57,29 tipattyasaṃbhavāt | pratipādyapratipādakabhāvābhāvāt sādhyasādhanabhāvānupapatterna kiṃcidanumānopanyāsaphalaṃ | sva- PrP-GL 57,30 yamanubhūyamāne parabrahmaṇi pratibhāsātmani deśakālākāravacchinnasvarūpe nirvyabhicāre sakalakālāvasthāvyāpi- PrP-GL 57,31 ni–anumānāprayogāt iti samabhidhīyate tadā sāpyanādyavidyā yadi pratibhāsāṃtaḥpraviṣṭā tadāvidyaivā kathamasaṃtaṃ PrP-GL 57,32 dharmidṛṣṭāṃtādibhedamupadarśayet | atha pratibhāsabahirbhūtāstadā sā'pratibhāsamānā pratibhāsamānā vā ? na tāva- PrP-GL 57,33 dapratibhāsamānā bhede pratibhāsarūpatvāt tasyāḥ | pratibhāsamānā cet tayaiva hetorvyabhicāraḥ pratibhāsa- PrP-GL 57,34 bahirbhūtatve'pi tasyāḥ pratibhāsamānatvāt | PrP-GL 57,35 syādākūtaṃ — na pratibhāsamānā nāpratibhāsamānā na pratibhāsabahirbhūtā nāpi pratibhāsāṃtaḥpraviṣṭā PrP-GL 57,36 naika nacānekā na nityā nāpyanityā na vyabhicāriṇī nāpyavyabhicāriṇī sarvathā vicāryamāṇāyogāt | PrP-GL 57,37 sakalavicārātikrāṃtasvarūpaiva rūpāṃtarābhāvāt avidyayā nīrūpatālakṣaṇatvāt iti | tadetadapyavidyāvi- PrP-GL 57,38 jṛṃbhitameva tathāvidhanīrūpatāsvabhāvāyāḥ kena cidavidyāyāḥ kathaṃcidapratibhāsamānāyāḥ vaktumaśakteḥ | PrP-GL 57,39 pratimāsamānāyāstu tathāvacane kathamasau sarvathā nīrūpā syāt ? yena svarūpeṇa yaḥ pratibhāsate tasyaiva PrP-GL 58,01 tadrūpatvāt | tathā sakalavicārātikrāṃtatayā kimasau vicāragocarā avicāragocarā vā syāt ? prathamakalpa- PrP-GL 58,02 nāyāṃ sakalavicārātikrāṃtatayā vicārānatikrāṃtatvābhgupagamavyāghātaḥ | dvitīyakalpanāyāṃ na sakalavicārā- PrP-GL 58,03 tikrāṃtatā vyavatiṣṭhate sakalavicārātikrāṃtatāyāmapi tasyāstayā vyavasthāne sarvathaikānekarūpatāyā api PrP-GL 58,04 vyavasathānaprasaṃgāt | tasmātsatsvabhāvaivāvidyābhyupagaṃtavyā vidyāvat | tathā ca vidyā'vidyādvaitaprasiddheḥ PrP-GL 58,05 kutaḥ paramabrahmaṇo'numānātsiddhiḥ ? | etenopaniṣadvākyātparamapuruṣasiddhiḥ pratyākhyātā | sarvaṃ vai khalvidaṃ PrP-GL 58,06 brahmetyādivākyasya paramātmanoṃ'rthāṃtarabhāve dvaitaprasakteraviśeṣāt | tasyānādyavidyātmakatve'pi pūrvoditadūṣaṇa- PrP-GL 58,07 prasaṃgāt tato na paramapuruṣādvaitasiddhiḥ svataḥ parato vā yena samyagjñānaṃ svavyavasāyātmakameva na punararthavya- PrP-GL 58,08 vasāyātmakaṃ–arthābhāvāditi vadan avadheyavacanaḥ syāt | PrP-GL 58,09 yattu svapnajñānaṃ svavyavasāyātmakamevetyuktaṃ tadapi na saṃgataṃ tasya sākṣātparaṃparayā vārthavyavasāyātma- PrP-GL 58,10 katvāghaṭanāt | dvividho hi svāpnaḥ satyo'satyaśca tatra satyo devatākṛtaḥ syāt dharmādharmakṛto vā kasyacitsā- PrP-GL 58,11 kṣādvyavasāyātmakaḥ prasiddhaḥ svapnadaśāyāṃ yaddeśakālākāratayārthaḥ pratipannaḥ punarjāgṛddaśāyāmapi taddeśa- PrP-GL 58,12 kālākāratayaiva tasya vyavasīyamānatvāt | kaścitsatyaḥ svapnaḥ paraṃparayārtha–vyavasāyī svapnādhyāyanigadi- PrP-GL 58,13 tārthaprāpakatvāt | taduktaṃ — PrP-GL 58,14 yastu paśyati rātryaṃte rājānaṃ kujaraṃ hayaṃ | PrP-GL 58,15 suvarṇaṃ vṛṣabhaṃ gāṃ ca kuṭaṃbaṃ tasya vardhate || 1 || PrP-GL 58,16 iti kuṭuṃbavardhanāvinābhāvinaḥ svapne rājādidarśanasya kathamarthaniścāyakatā na syāt ? pāvakāvinā- PrP-GL 58,17 bhāvidhūmadarśanavat | dṛṣṭārthāvyavasāyātmakatvānna svapnabodho'rthavyavasāyī iti vacane laiṃgiko'pi bodho'rtha- PrP-GL 58,18 vyavasāyī mābhūta | tata tadvat | anumānabādho'numitārthavyavasāyī saṃbhavatīti vacane svapnāgamagamyā- PrP-GL 58,19 rthavyavasāyī svapnabodho'pi kathaṃ nābhyanujñāyate ? | kadācidvyabhicāradarśanānnaivamabhyupagamaḥ kartuṃ suśakya PrP-GL 58,20 iti cenna deśakālākāraviśeṣaṃ yathārthāgamoditamapekṣyamāṇasya kvacitkadācitkathaṃcidvyabhicārābhāvāt | PrP-GL 58,21 tadapekṣāvikalastu na samīcīnaḥ svapnaḥ tasya svapnābhāsatvāt | pratipatturaparādhācca vyabhicāraḥ saṃbhāvyate na PrP-GL 58,22 punaranaparādhāt yathā cādhūmaḥ dhūmabuddhyā pratipadyamānasya tataḥ pāvakānumānaṃ vyabhicārīti pratipatturevāparādho PrP-GL 58,23 na dhūmasya dhīmadbhirabhidhīyate | tathaivāsvapnaṃ svapnabuddhyādhyavasya tatastadviṣayādhyavasāyo na vyabhicaratīti na PrP-GL 58,24 svapnāgamasyāparādhaḥ pratipatterevāparādhāt | yaḥ punarasatyaḥ svapnaḥ pittādyudrekajanitaḥ sa kimarthasāmānyaṃ PrP-GL 58,25 vyabhicarati arthaviśeṣaṃ vā ? na tāvadarthasāmānyaṃ deśakālākāraviśeṣāṇāmeva vyabhicārāt sarvatra sarvadā PrP-GL 58,26 sarvathārthasāmānyasya sadbhāvāt | tadabhāve'rthaviśeṣeṣu saṃśayaviparyāsasvapnāyathārthajñānānāmanutpatteḥ na hi kiṃcid PrP-GL 58,27 jñānaṃ sattāmātraṃ vyabhicarati tasyānutpattiprasakteḥ tato'satyasvapnasyāpyarthasāmānyavyavasāyātmakatvasiddheḥ na PrP-GL 58,28 kiṃcid jñānamarthāvyavasāyātmakaṃ | viśeṣaṃ tu yata eva vyabhicarati tata eva asatyaḥ kathamanyathā satyetaravya- PrP-GL 58,29 vasthitiḥ syāt ? tasyāḥ svārthaviśeṣaprāptyaprāptinimittatvādityalaṃ prasaṃgena svavyavasāyātmakatvavat samyagjñāna- PrP-GL 58,30 syārthavyavasāyātmakatvaprasiddheḥ | PrP-GL 58,31 atrāparaḥ prāha — samyagjñānamarthavyavasāyātmakameva na svavyavasāyātmakaṃ svātmani kriyāvirodhāt ekasya PrP-GL 58,32 jñānasyānekākārānupapatteḥ | na hi jñānamekamākāraṃ karmatāmāpannaṃ vyavasyati karmātmanākāreṇeti vaktuṃ yuktaṃ PrP-GL 58,33 tābhyaṃ karmakaraṇākārābhyāṃ jñānasyābhede bhedaprasaṃgāt | na hi bhinnābhyāṃ tābhyāmabhinnamekaṃ nāma atiprasaṃgāt | PrP-GL 58,34 tayorvākārayorjñānādabhede bhedaprasaṃgāt nahyabhinnādabhinnayorbhedaḥsaṃbhāvyate atiprasaṃgāt | evaṃ tābhyāṃ vijñānasya PrP-GL 58,35 bhedopagame na vijñānamātmanātmānaṃ vyavasyati parātmanā parātmana eva vyavasāyāt tau cākārau yadi jñānasyā- PrP-GL 58,36 tmānau tadā jñānaṃ vyavasyati vā na vā ? prathamapakṣe kimekenākārāṃtareṇa dvābhyaṃ vā'kārāṃtarābhyāṃ tattau vyavasyeta | PrP-GL 58,37 na tāvadekenākārāṃtareṇa virodhāt | dvāmyāṃ vyavasyati iti cet tayorapyākārāṃtarayorjñānādabhedo bhedo vā syāt PrP-GL 59,01 ityanivṛttaḥ paryanuyogaḥ — anavasthā ca mahīyasī | kathaṃcidbhedaḥ kathaṃcidabhedaḥ kathaṃcidabhedaḥ ityubhayapakṣālaṃbanamapi ane- PrP-GL 59,02 naivāpāstaṃ pakṣadvayanikṣiptadoṣānuṣaṃgāt pakṣāṃtarā'saṃbhavācceti so'pi na nyāyakuśalaḥ pratītyatilaṃghanāt | PrP-GL 59,03 loke hi jñānasya svavyavasāyina evārthavyavasāyitvena pratītiḥ siddhā | naceyaṃ mithyā bādhakābhāvāt | PrP-GL 59,04 svātmāni kriyāvirodho bādhaka iti cet kā punaḥkriyā ? kimutpattirjñāptirvā ? yadyutpattiḥ sā svātmani viru- PrP-GL 59,05 dhyatāṃ | na hi vayamabhyanujānīmahe jñānamātmānamutpādayati iti | PrP-GL 59,06 naikaṃ svasmātprajāyate PrP-GL 59,07 iti samaṃtabhadrasvāmibhirabhidhānāt | atha jñāptiḥ kriyā sā svātmani viruddhā tadātmanaiva jñānasya svakā- PrP-GL 59,08 raṇakalāpādutpādāt | prakāśātmanaiva prakāśasya pradīpādeḥ | na hi svakāraṇasāmigrītaḥ pradīpādiprakāśaḥ samupa- PrP-GL 59,09 jāyamānaḥ svaprakāśātmanā notpādyata iti prātītikaṃ tatsvarūpaprakāśena prakāśāṃtarāpekṣāprasaṃgāt | nacāyaṃ PrP-GL 59,10 pradīpādyālokaḥ kalaśādijñānaṃ svarūpajñānaṃ ca cakṣuṣojanayataḥ sahakāritvaṃ nātmasātkurute yena svaprakāśako PrP-GL 59,11 na syāt | cakṣuṣaḥ sahakāritvaṃ hi pradīpādeḥ prakāśatvaṃ tacca kalaśādāviva svātmanyapi dīpādervidyata eveti PrP-GL 59,12 siddhā svātmani prakāśanakriyā | tadvadvijñānasyārthaprakāśanamiva svaprakāśanamapyaviruddhamavabudhyatāṃ | etena "jñānaṃ PrP-GL 59,13 na svaprakāśakaṃ, arthaprakāśakatvādityanumāmamāpastaṃ pradīpādinā hetoranekāṃtāt | pradīpādiḥ–upacārāt PrP-GL 59,14 prakāśako na paramārthata iti tenāvyabhicāre cakṣurāderapi paramārthato'rthā'prakāśakatvāt sādhanaśūnyo dṛṣṭāṃtaḥ PrP-GL 59,15 jñānasyaiva paramārthato'rthaprakāśatvopapatteḥ | tato "jñānaṃ svaprakāśakaṃ, arthaprakāśakatvāt yattu na svaprakāśakaṃ PrP-GL 59,16 tannārthaprakāśakaṃ dṛṣṭaṃ yathā kuḍyādikaṃ | arthaprakāśakaṃ ca jñānaṃ tasmātsvaprakāśakamiti kevalavyatirekyanumāna PrP-GL 59,17 mavinābhāvaniyamaniścayalakṣaṇāddhetorutpadyamānaṃ niravadyameveti budhyāmahe | cakṣurādibhiḥ paramārthato'rthaprakāśa- PrP-GL 59,18 katvāsiddhestena sādhanasyānekāṃtikatānupapatteḥ | kuḍyāderapi svāvinābhāvipadārthāṃtaraprakāśakatvāddhūmādivat PrP-GL 59,19 sādhanāvyatireko dṛṣṭāṃta ityapi samutsāritamanena tasyāpyupacārādarthaprakāśakatvasiddheḥ anyathā tajjanitavi- PrP-GL 59,20 jñānavaiyarthyāpatteḥ | yatpurjñānamātmānamātmanā jānātīti karmakaraṇākāradvayaparikalpanāyāmanavasthādidoṣā PrP-GL 59,21 nuṣaṃgo bādhakaṃ iti mataṃ tadapi na suṃdarataraṃ tathāpratītisiddhatvāt | jātyaṃtaratvādākāravatorbhedābhedaṃ pratyane- PrP-GL 59,22 kāṃtāt | karmakaraṇākārayorjñānāṃt kathaṃcidabhedaḥ kathaṃcidbhedaḥ iti naikāṃtena bhedābhedapakṣopakṣiptado- PrP-GL 59,23 ṣopanipātaḥ syādvādināṃ saṃlakṣyate | naca kathaṃcidityaṃdhapadamātraṃ jñānātmanā tadabhedasya kathaṃcidabhedaśabde- PrP-GL 59,24 nābhidhānāt | karmakaraṇātmanā ca bheda iti kathaṃcidbhedadhvaninā darśitatvāt | tathā ca jñānātmanā tada- PrP-GL 59,25 bheda iti jñānabhedābhedastato bhinnasya jñānātmano'pratīteḥ | karmakaraṇākāratayā ca bheda iti karmakaraṇā- PrP-GL 59,26 kārāveva bhedasya dravyavyatiriktasyākārasyāpratīyamānatvāt iti | yenātmanā jñānāt karmakaraṇākārayorabhedo PrP-GL 59,27 yena ca bhedastau jñānātkimabhinnau bhinnau vā iti na paryanuyogasyāvakāśo'sti yayā'navasthā mahīyasī saṃpra- PrP-GL 59,28 sajyeta | naca bhinnābhyāmeva karmakaraṇābhyāṃ bhavitavyamiti niyamo'sti karaṇasya bhinnakartṛkasyāpi darśanāt PrP-GL 59,29 bhinnakartṛkaraṇavat | yathaiva hi devadattaḥ paraśunā chinatti kāṣṭamityatra devadattātkarturbhinnaṃ paraśulakṣaṇaṃ karaṇa- PrP-GL 59,30 mupalabhyate | tathāgnirdahati dahanātmanetyatrāgneḥ karturdahanātmalakṣaṇaṃ karaṇamabhinnamupalabhyata evaṃ dahanātmā- PrP-GL 59,31 pyuṣṇalakṣaṇaḥ sa cāgnerguṇino bhinna eveti na maṃtavyaṃ sarvathā tayorvirodhe guṇaguṇībhāvavirodhāt sahyaviṃ- PrP-GL 59,32 dhyavat | guṇini guṇasya samavāyāt tayostadbhāva ityapi na satyaṃ samavāyasya kathaṃcidaviśvagbhāvāt anyatya PrP-GL 59,33 vicārāsahatvāt | samityekībhāvenāvāyanamavagamanaṃ hi samavāyaḥ tacca samavāyanaṃ karmasthaṃ samaveyamānatvaṃ PrP-GL 59,34 samavāyitādātmyaṃ pratīyate, kartṛsthaṃ punaḥ samavāyanaṃ samavāyakatvaṃ pramātustādātmyena samavāyinorgrāhakatvaṃ PrP-GL 59,35 na cānyā gatirasti kriyāyāḥ kartṛkarmasthatayaiva pratipādanāt tatra — PrP-GL 59,36 karmasthā kriyā karmaṇo'nanyā kartṛsthā karturananyā PrP-GL 59,37 iti vacanāt | tato nābhinnakartṛkaṃ karaṇamaprasiddhaṃ | nāpi karma tasyāpi bhinnakartṛkasyevābhinnakartṛ- PrP-GL 59,38 kasyāpi pratīteḥ | yathaiva hi kaṭaṃ karotītyatra karturbhinna karmānumanyate | tathā pradīpaḥ prakāśayatyātmānami- PrP-GL 60,01 tyatra karturabhinnaṃ karma saṃpratīyata eva | na hi pradīpātmā pradīpādbhinna eva pradīpasyāpradīpatvaprasaṃgāt ghaṭavat | PrP-GL 60,02 pradīpe pradīpātmanobhinnasyāpi samavāyāt pradīpatvasiddhiriticet, na apradīpe'pi ghaṭādau tatsamavāyaprasaṃ- PrP-GL 60,03 gāt | pratyāsattiviśeṣātpradīpātmanaḥ pradīpa eva samavāyo nānyatreti cet ? sa pratyāsattiviśeṣo'tra ko'- PrP-GL 60,04 nyatra kathaṃcittādātmyāt ? tataḥ pradīpādabhinna eva pradīpātmā karmeti siddhamabhinnakartṛkaṃ karma | tathā ca PrP-GL 60,05 jñānātmātmānamātmanā jānātīti na svātmani jñaptilakṣaṇāyāḥ kriyāyā virodhaḥ siddhaḥ, yataḥ svavyavasāyā- PrP-GL 60,06 tmakaṃ jñānaṃ na syāt | PrP-GL 60,07 syānmataṃ — arthajñānaṃ jñānāṃtaravedyaṃ prameyatvāt ghaṭādivadityanumānaṃ svārthavyavasāyātmakatvapratīterbā- PrP-GL 60,08 dhakamiti tadapi phalguprāyaṃ maheśvarārthajñānena hetorvyabhicārāt | tasya jñānāṃtarāvedyatve'pi prameyatvāt | PrP-GL 60,09 yadi punarīśvarārthajñānamapi jñānāṃtarapratyakṣaṃ–asaṃvedyatvāt iti mitistadā tadapyarthajñānajñānamīśvarasya pratya- PrP-GL 60,10 kṣamapratyakṣaṃ vā ? yadi pratyakṣaṃ tadā svato jñānāṃtarādvā ? | svataścet prathamamapyarthajñānaṃ svataḥ pratyakṣamastu PrP-GL 60,11 kiṃ vijñānāṃtareṇa ? | yadi tu jñānāṃtarātpratyakṣaṃ tadapīṣyate tadā tadapi jñānāṃtaraṃ kimīśvarasya pratyakṣamapratyakṣaṃ PrP-GL 60,12 veti sa eva paryanuyogo 'navasthānaṃ ca duḥśakyaṃ parihartuṃ | yadi punarapratyakṣameveśvarārthajñānajñānaṃ tadeśvarasya PrP-GL 60,13 sarvajñatvavirodhaḥ svajñānasyāpratyakṣatvāt | tadapratyakṣatve ca prathamārthajñānamapi na tena pratyakṣaṃ svayamapratyakṣeṇa PrP-GL 60,14 jñānāṃtareṇa tasyārthajñānasya sākṣātkaraṇavirodhāt | kathamanyathā ātmāṃtarajñānenāpi kasyacitsākṣātkaraṇaṃ PrP-GL 60,15 na syāt | tathā cānīśvarasyāpi sakalasya prāṇinaḥ svayamapratyakṣeṇāpīśvarajñānena sarvaviṣayeṇa sarvārthasākṣātka- PrP-GL 60,16 raṇaṃ saṃgaccheta tataḥ sarvasya sarvārthaveditvāsiddheḥ–īśvarānīśvaravibhāgābhāvo bhūyate | yadā cārthajñānamapi prathama PrP-GL 60,17 mīśvarasyāpratyakṣameva kakṣīkriyate tadā tenāpi svayamapratyakṣeṇa maheśvarasya sakalo'rthaḥ pratyakṣaṃ kathaṃ samarthyeta PrP-GL 60,18 tena sakalaprāṇigaṇasya sarvārthasākṣātkaraṇaprasaṃgasya tadavasthatvāt | tadanena vādinā maheśvarasyāpi kiṃcijjña- PrP-GL 60,19 tvaṃ sarvasya vā sarvajñatvamanujñātavyaṃ nyāyavalāyātatvāt | tathābhyanujñāne vā naiyāyikasya naiyāyikatva- PrP-GL 60,20 virodhaḥ kenāsya vāryeta | yadi punarīśvarasya jñānaṃ sakalārthavadātmānamapi sākṣātkurute nityaikarūpatvat, PrP-GL 60,21 kramabhāvyanekānityajñānopagame maheśvarasya sakṛtsarvārthasākṣātkaraṇavidhānāt sarvajñatvāvyavasthiteriti mataṃ PrP-GL 60,22 tadā kathamanenaivānaikāṃtiko heturna syāt | syānmatireṣā yuṣmākamasmadādijñānāpekṣayārthajñānasya jñānāṃtaravedyatvaṃ PrP-GL 60,23 prameyatvena hetunā sādhyate tato neśvarajñānena vyabhicāraḥ tasyāsmadādijñānādviśiṣṭatvāt | na hi viśiṣṭe dṛṣṭaṃ dharma- PrP-GL 60,24 maviśiṣṭe'pi ghaṭayan prekṣāvattāṃ labhate iti sāpi na parīkṣāsahā jñānāṃtarasyāpi prajñānena vedyatve'navasthā- PrP-GL 60,25 nuṣaṃgāt | tasya jñānāṃtareṇa vedyatve tenaiva hetorvyabhicāraḥ | na ca tadaprameyameva sarvasyeti vaktuṃ śakyaṃ PrP-GL 60,26 pratipattuḥ pramāṇavalāttadvyavasthānavirodhāt | sarvajñajñānenāpi tasyāprameyatve sarvajñasya sarvajñatāvyāghātāt | PrP-GL 60,27 tato'smadādijñānāpekṣayāpi na jñānaṃ jñānāṃtarapratyakṣaṃ prameyatvāddhetoḥ sādhayituṃ śakyaṃ, jñānasya svārthavyavasā- PrP-GL 60,28 yātmanaḥ pratyakṣasiddhatvācca | pratyakṣabadhitapakṣatayā hetoḥ kālātyayāpadiṣṭatvaprasaṃgācca | etenārthajñānena PrP-GL 60,29 jñānāṃtaravedye sādhye kālatrayatrilokavartipuruṣapariṣatsaṃprayuktasakalahetunikarasya kālātyayāpadiṣṭatvaṃ vyakhyātaṃ | PrP-GL 60,30 tadanena yaduktamekātmasamavetānaṃtaravijñānagrāhyamarthajñānamiti tatsamutsāritaṃ | PrP-GL 60,31 yo'pyāha na svārthavyavasāyātmakaṃ jñānaṃ parokṣatvāt arthasyaiva pratyakṣatvāt | apratyakṣā no buddhiḥ PrP-GL 60,32 pratyakṣo'rthaḥ | sa hi bahirdeśasaṃbaddhaḥ pratyakṣamanubhūyate | jñāte tvarthe anumānādavagacchati buddhiriti sāvarabhāṣye PrP-GL 60,33 śravaṇāt | tathā jñānasyārthavat pratyakṣatve karmatvaprasaṃgāt jñānāṃtarasya karaṇasyāvaśyaṃ parikalpanīyatvāt | PrP-GL 60,34 tasya cāpratyakṣatve prathame ko'paritoṣaḥ ? | pratyakṣatve tasyāpi pūrvavatkarmatāpatteḥ karaṇātmano'nyavijñānasya PrP-GL 60,35 parikalpanāyāmanavasthāyā durnivāratvāt | tathaikasya jñānasya karmakaraṇadvayākārapratītivirodhācca na jñānaṃ PrP-GL 60,36 pratyakṣaṃ parīkṣakairanumaṃtavyamiti so'pi na yathārthamīmāṃsakatāmanusartumutsahate jñānasyāpratyakṣatve sarvārthasya PrP-GL 60,37 pratyakṣatvavirodhāt | saṃtānāṃtarajñānenāpi sarvasyārthasya pratyakṣatvaprasaṃgāt | tathā ca na kasyacitkadācidartha- PrP-GL 60,38 pratyakṣaḥ syāt | PrP-GL 61,01 syādākūtaṃ bhavatāṃ yasyātmano'rthe paricchittiḥ pradurbhavati tasya jñānena so'rthaḥ pratīyate na sarvasya PrP-GL 61,02 jñānena sarvo'rtha pratyakṣaḥ sarvasya pramātuḥ sarvatrārthe paricchitterasaṃbhavāt iti tadapi svagṛhamānyaṃ mīmāṃsa- PrP-GL 61,03 kānāṃ kvacidarthaparicchitteḥ pratyakṣatvāpratyakṣatvavikalpānatikramāt | sā hi na tāvatpratyakṣā jñānadharmakatvāt | PrP-GL 61,04 karmatvenāpratītiśca karaṇajñānavat | tasyāḥ karmatvenāpratītāvapi kriyātvena pratīteḥ | pratyakṣatve karaṇa PrP-GL 61,05 jñānasya karmatvenāpratīyamānasyāpi karaṇatvena pratīyamānatvāt | pratyakṣatvamastu karaṇatvena pratīyamānaṃ karaṇa- PrP-GL 61,06 jñānaṃ karaṇameva syāt | na pratyakṣaṃ karmalakṣaṇamiti cet tarhi padārthaparicchittirapi kriyātvena pratibhāsamānā PrP-GL 61,07 kriyeva syāt na pratyakṣā karmatvābhādāditi pratipattavyaṃ | yadi punararthadharmatvādarthaparicchitteḥ pratyakṣateṣyate PrP-GL 61,08 tadā sārthaprākaṭyamucyate | na caitadarthagrahaṇavijñānasya prākaṭyābhāve ghaṭāmaṭati atiprasaṃgāt | na hyaprakaṭe PrP-GL 61,09 'rthajñāne saṃtānāṃtaravartinikarasya cidarthasya prākaṭyaṃ ghaṭate pramāturātmanaḥ svayaṃ prakāśamānasya pratyakṣasyārtha PrP-GL 61,10 paricchedakasya prākāṭyādarthe prākaṭyaṃ paricchittilakṣaṇaṃ saṃlakṣyate | paricchitteḥ paricchedakasvarūpāyāḥ kartṛstha- PrP-GL 61,11 yāḥ kriyāyā kartṛdharmatvādupacārādarthadharmatvavacanāt paricchidyamānatārūpāyāḥ paricchitteḥ karmasthāyāḥ PrP-GL 61,12 kriyāyā eva paramārthato'rthadharmatvasiddheḥ | karaṇajñānadharmatānucchitterneṣyate eva cakṣuṣā rūpaṃ paśyati PrP-GL 61,13 devadatta ityatra cakṣuṣaḥ prākaṭyābhāve'pi arthaprākaṭyaṃ sughaṭameva loke'tīṃdriyasyāpi karaṇatvasiddheḥ iti PrP-GL 61,14 kecit samabhyamaṃsata mīmāṃsakāḥ te'pyaṃdhasarpavilapraveśanyāyena syādvādimatamevānupraviśaṃti, syādvādibhirapi PrP-GL 61,15 svārthaparicchedakasya pratyakṣasyātmanaḥ kartṛsādhanajñānaśabdenābhidhānāt | svārthajñānapariṇatasyātmana eva PrP-GL 61,16 svataṃtrasya jñānatvopapatteḥ, sa hi jānātīti jñānamiti vyapadiśyate | taddharmastu paricchittiḥ phalajñānaṃ kathaṃci- PrP-GL 61,17 tpramāṇādbhinnamabhidhīyate | yattu parokṣamatīṃdriyatayā karaṇajñānaṃ parairuktaṃ tadapi syādvādibhirbhāveṃdriyatayā PrP-GL 61,18 karaṇamupapayogalakṣaṇaṃ procyate "labdhyupayogau bhāveṃdriyaṃ" iti vacanāt | tatrārthagrahaṇaśaktirlabdhiḥ | PrP-GL 61,19 arthagrahaṇavyāpāra upayogaḥ iti vyākhyānāt kevalaṃ tasya kathaṃcidātmanoṃ'narthāṃtarabhāvādātmatayā pratyakṣa- PrP-GL 61,20 tvopapatteḥ apratyakṣataikāṃto nirasyate iti prātītikaṃ parīkṣakairanumaṃtāvyaṃ | ye tu manyaṃte nātmā pratyakṣaḥ karma- PrP-GL 61,21 tvenāpratīyamānatvāt karaṇajñānavaditi teṣāṃ phalajñānahetorvyabhicāraḥ karmatvenāpratīyamānasyāpi phalajñānasya PrP-GL 61,22 prābhākaraiḥ pratyakṣatvavacanāt | tasya kriyātvena pratibhāsamānāt pratyakṣatve pramāturapyātmanaḥ kartṛtvena prati PrP-GL 61,23 bhāsamānatvāt pratyakṣatvamastu | tacca phalajñānaṃ–ātmano'rthāṃtarabhūtamanarthāṃtarabhūtamubhayaṃ vā ? na tāvatsa PrP-GL 61,24 varthārthāṃtarabhūtamanarthāṃtarabhūtaṃ vā matāṃtarapraveśānuṣaṃgāt | nāpyubhayaṃ pakṣadvayanigaditadūṣaṇānuṣakte | kathaṃ- PrP-GL 61,25 cidanarthāṃtaratve tu phalajñānādātmanaḥ kathaṃcipratyakṣatvamanivāryaṃ pratyakṣādabhinnasya kathaṃcidapratyakṣatvaikāṃtaviro- PrP-GL 61,26 dhāt | etenāpratyakṣa evātmeti prabhākaramatamapāstaṃ | yasya tu karaṇajñānavatphalajñānamapi parokṣaṃ puruṣaḥ pratyakṣa PrP-GL 61,27 iti mataṃ tasyāpi puruṣātpratyakṣāt kathaṃcidabhinnasya phalajñānasya karaṇajñānasya ca pratyakṣatāpattiḥ kathaṃcitka- PrP-GL 61,28 thamapakriyate ? tato na bhaṭṭamatamapi vicāraṇāṃ prāṃcati iti svavyāvasāyātmakaṃ samyagjñānaṃ, arthaparicchittini- PrP-GL 61,29 mittatvāt ātmavaditi vyavatiṣṭate | netrālokādibhirvyabhicāraḥ sādhanasyeti na maṃtavyaṃ teṣāmupacārato'rtha PrP-GL 61,30 paricchittinimittatvavacanāt, paramārthataḥ pramātuḥ pramāṇasya ca tannimittatvaghaṭanāt | PrP-GL 61,31 atrāparaḥ kapilamatānusārī prāha–na samyagjñānaṃ svavyavasāyātmakaṃ, acetanatvāt ghaṭādivanat na tacceta PrP-GL 61,32 namanityatvāt | tadvadanityaṃ cotpattinimittatvāt vidyudādivat | yattu svasaṃvedyaṃ taccetanaṃ nityamanutpattidharmakaṃ PrP-GL 61,33 ca siddhaṃ yathā puruṣatattvamiti so'pi na nyāyavedī vyabhicārisādhanābhidhānāt | utpattimattvaṃ hi tāvada- PrP-GL 61,34 nityatāṃ vyabhicarati nirvāṇasyānaṃtasyāpyutpattimattvāt | tathaivānityatvamacetanatvaṃ vyabhicarati puruṣabhogasya PrP-GL 61,35 kādācitkatvasya buddhyadhyavasitārthāpekṣasya cetanatve'pyanityatvasamarthanāt | acetanatvaṃ tu samyagjñānasyāśuddhameva PrP-GL 61,36 tasmādacetanādvivekakhyātivirodhāt | cetanasaṃsargāccetanaṃ jñānamityapi vārtaṃ śārīrāderapi cetanatvasaṃgāt | PrP-GL 61,37 jñānasya cetanasaṃsargo viśiṣṭa iti cet sa ko'nyaḥ kathaṃcittādātmyāt | tataścetanātmakameva jñānamanumaṃtavya- PrP-GL 61,38 mityacetanamasiddhaṃ | PrP-GL 62,01 yadapyabhyadhāyi sāṃkhyaiḥ–jñānamacetaṃ pradhānapariṇāmatvāt mahābhūtavaditi tadapi na śreyaḥ pakṣasya svasaṃ- PrP-GL 62,02 vedanapratyakṣabādhitatvāt | prativādinaḥ kālātyayāpadiṣṭatvācca sādhanasya | tathānumānabādhitaḥ pakṣaḥ PrP-GL 62,03 paraṃ prati cetanaṃ jñānaṃ svasaṃvedyatvāt puruṣavat | yattu na cetanaṃ na tatsvasaṃvedyaṃ yathā kalaśādīti vyati- PrP-GL 62,04 rekaniścayāt nedamanumānamagamakaṃ | jñānasya svasaṃvedyatvamasiddhaṃ ? iti cenna tasyāsvasaṃvedyatve arthasaṃvedanavi- PrP-GL 62,05 rodhādityuktaprāyaṃ | etena na svasaṃvedyaṃ vijñānaṃ kāyākārapariṇatabhūtapariṇāmatvāt pittādivaditi vadaṃścā- PrP-GL 62,06 rvākaḥ pratikṣiptaḥ | na cedaṃ sādhanaṃ siddhaṃ bhūtaviśeṣapariṇāmatvāsiddheḥ saṃvedanasya bāhyeṃdriyapratyakṣatvaprasaṃgāt PrP-GL 62,07 gaṃdhādivat | sūkṣmabhūtaviśeṣapariṇāmatvāt na bāhyeṃdripapratyakṣaṃ jñānamiti cet sa tarhi sūkṣmaviśeṣaḥ PrP-GL 62,08 sparśādibhiḥ parivarjitaḥ svayamasparśādimān saṃvedanopādānahetuḥ sarvadā bāhyeṃdriyāviṣayaḥ kathamātmaiva nāmāṃ- PrP-GL 62,09 tareṇa nigadito na bhavet | tasya tato'nyatve bhūtacatuṣṭayavilakṣaṇatvāt tattvāṃtarāpattiradṛṣṭaparikalpanā ca PrP-GL 62,10 prasajyeta tathātmanaḥ pramāṇasiddhatvāt tatpariṇāmasyaiva jñānasya ghaṭanāt | tata idaṃ vyavatiṣṭate svavyavasā- PrP-GL 62,11 yātmakaṃ samyagjñānaṃ cetanātmapariṇāmatve satyarthaparicchedakatvāt yattu na svavyavasāyātmakaṃ na tattathā yathā PrP-GL 62,12 ghaṭaḥ tathā ca samyagjñānaṃ tasmātsvavyavasāyātmakaṃ iti samyagjñānalakṣaṇaṃ pramāṇasiddhaṃ | PrP-GL 62,13 nanu pramāṇatattvasya prameyatattvavadupaplutatvāt na tattvataḥ kiṃcitpramāṇaṃ saṃbhavati iti kasya lakṣaṇamabhi- PrP-GL 62,14 dhīyate lakṣyānuvādapūrvakatvāllakṣaṇābhidhānasya | prasiddhaṃ lakṣyamanūdya lakṣaṇaṃ vidhīyata iti lakṣyalakṣaṇabhāvavādi- PrP-GL 62,15 bhirabhyupagamāt iti kecidamaṃsata teṣāṃ tattvopaplavamātramiṣṭaṃ sādhayituṃ tadā sādhanamabhyupagaṃtavyaṃ | tacca pramā- PrP-GL 62,16 ṇameva bhavati tathā cedamabhidhīyate–tattvopaplavavādino'pyasti pramāṇaṃ, iṣṭasādhanānyathānupapatteḥ | pramāṇā- PrP-GL 62,17 bhāve'pīṣṭasiddhau sarvaṃ sarvasya yatheṣṭaṃ siddhyet ityanupaplutatattvasiddhirapi kiṃ na syāt sarvathā viśeṣābhāvāt | PrP-GL 62,18 syādākūtaṃ na sveṣṭaṃ vidhiprādhānyena sādhyate yena tattvopaplavaṃ sādhayataḥ pramāṇasiddhiḥ prasajyeta | kiṃ PrP-GL 62,19 tarhi ? parābhyupagatapramāṇāditattvanirākaraṇasāmarthyāt parīkṣakajanayatastattvopaplavamanusarati gatyaṃtarābhāvāt | PrP-GL 62,20 tathāhi — pramāṇatvaṃ kasya citkimaduṣṭakāraṇajanyatvena bādhārahitatvena vā pravṛttisāmarthyena vā arthakriyā- PrP-GL 62,21 prāptinimittatvena vā vyavatiṣṭate ? na tāvadaduṣṭajanyatvena tasya pratyakṣato gṛhītumaśakteḥ karaṇakuśalāderapi PrP-GL 62,22 pramāṇakāraṇatvāt | tasya cātīṃdriyatvopagamāt | na cānumānamaduṣṭaṃ kāraṇamunnetuṃ samarthaṃ tadavinābhāviliṃ- PrP-GL 62,23 gābhāvāt | satyajñānaṃ liṃgamiti cet na parasparāśrayaṇāt | sati jñānasya satyatve tatkāraṇasyāduṣṭatva- PrP-GL 62,24 niścayāt | tasminsati jñānasya satyatvasiddheḥ | yadi punarbādhārahitatvena saṃvedanasya prāmāṇyaṃ sādhyate PrP-GL 62,25 tadā kiṃ kadācitkvacidbādhakānutpattyā tatsiddhirāhosvit sarvatra sarvadā sarvasya pratipatturbādhakānutpa- PrP-GL 62,26 tteriti pakṣadvayamavatarati | prathamapakṣe marīcikācakre salilasaṃvedanamapi pramāṇamasajyate dūrasthitasya ta- PrP-GL 62,27 tsaṃvedanakāle kasya citpratipatturbādhakānutpatteḥ | dvitīyapakṣe tu sakaladeśakālapuruṣāṇāṃ bodhakānutpattiḥ — PrP-GL 62,28 kathamasarvavido'vaboddhuṃ śakyeta tattatpratipattuḥ sarvaveditvaprasaṃgāt | yadi punaḥ pravṛttisāmarthyena jñānasya PrP-GL 62,29 prāmāṇyamunnīyate tadā pramāṇenārthamupalabdhavatastadarthe pravṛttiryadīṣyate taddeśopasarpaṇalakṣaṇā tasyāḥ PrP-GL 62,30 sāmarthyaṃ ca phalenābhisaṃbaṃdhaḥ sajātīyajñānotpattirvā tadetarāśrayadoṣo duruttaraḥ syāt | sati saṃvedanapramā- PrP-GL 62,31 ṇatvaniścaye tenārthapratipattau pravṛtteḥ | tatsāmarthyasya ca ghaṭanāt pravṛttisāmarthyasya niścaye ca tenārthasaṃve- PrP-GL 62,32 danasya pramāṇatvanirṇīteḥ prakārāṃtarāsaṃbhavāt | athārthakriyānimittatvena saṃvedanaṃ pramāṇatāmāskaṃdati tadā PrP-GL 62,33 kutastasya tanniścayaḥ syāt ? | pratipatturarthakriyājñānāditi cet kutastasya pramāṇatvasiddhiḥ ? | paramārtha- PrP-GL 62,34 kriyājñānāṃtarāccet kathamanavasthā na bhavet | athādyasaṃvedanādevārthakriyājñānasya māṇyaṃ manyate tadā PrP-GL 62,35 parasparāśrayadoṣaḥ | satyarthakriyājñānasya pramāṇatvaniścaye tadbalādādyasaṃvedanasyārthakriyāprāptinimittatvena PrP-GL 62,36 prāmāṇyaniścayastatprāmāṇyaniścayācca arthakriyāsaṃvedanasya pramāṇatāsiddhiḥ kāraṇāṃtarābhāvāt | tato na PrP-GL 62,37 pramāṇatvaṃ vicāryamāṇaṃ vā vyavatiṣṭhate tadavasthānābhāve ca na prameyatvasiddhiḥ iti tadetatsakalaṃ pralāpamātraṃ PrP-GL 62,38 parābhimatapramāṇatattvanirākaraṇasya svayamiṣṭasya pramāṇamaṃtareṇa siddhyayogāt tasya svayamiṣṭatve sādhanānupapatte PrP-GL 62,39 paraparyanuyogamātrasya karaṇādadoṣo'yaṃ | PrP-GL 63,01 paraparyanuyogaparāṇi hi bṛhaspateḥ sūtrāṇi PrP-GL 63,02 iti vacanāt sarvatra svātaṃtryābhāvādityetadapi yatkiṃcana bhāṣaṇameva | kimaduṣṭakāraṇajanyatvena prā- PrP-GL 63,03 māṇyaṃ sādhyate bādhārahitatvenevetyādi pakṣāṇāṃ kvacinnirṇayābhāve saṃdehābhāvāt paraparyanuyogāyogāt | PrP-GL 63,04 syādākūtaṃ parābhyupagamāt tanniścayasiddheḥ saṃśayotpatteryuktaḥ praśnaḥ, tathāhi–mīmāṃsakābhyupagamāt PrP-GL 63,05 tāvadaduṣṭakāraṇajanyatvaṃ bādhāvarjitatvaṃ ca nirṇītaṃ niścitatvāpūrvārthatvalokasammatatvavat | taduktaṃ — PrP-GL 63,06 tatrāpūrvārthavijñānaṃ niścitaṃ bādhavavarjitaṃ | PrP-GL 63,07 aduṣṭakāraṇārabdhaṃ pramāṇaṃ lokasammataṃ || 1 || iti PrP-GL 63,08 tathā pravṛttisāmarthyamapi naiyāyikābhyupagamānnirṇītaṃ — PrP-GL 63,09 pramāṇato'rthapratipattau pravṛttisāmarthyādarthavatpramāṇaṃ PrP-GL 63,10 iti vacanāt | tathārthakriyāprāptinimittatvamavisaṃvāditvalakṣaṇaṃ saugatābhyupagamānnirṇītameva pramāṇa- PrP-GL 63,11 mavisaṃvādijñānaṃ arthakriyāsthitiḥ avisaṃvādanaṃ śabdo'pyabhiprāyanivedanāditi vacanāt | tadidānīṃ cārvāka- PrP-GL 63,12 matānusāreṇa saṃdihya paryanuyujyamānaṃ na kiṃcidupālaṃbhamarhati iti tadetadapi na vyavasthāṃ pratipadyate parābhyu- PrP-GL 63,13 pagamasya pramāṇāpramāṇapūrvakatve saṃśayāpravṛtteḥ tathāhi yadi pareṣāmabhyupagamaḥ pramāṇapūrvakaḥ tadā kathaṃ saṃdehaḥ ? PrP-GL 63,14 pramāṇapūrvakasya nirṇītatvāt | nirṇīteḥ saṃśayavirodhāt | athāpramāṇapūrvakaḥ tathāpi na saṃdehaḥ pravartate tasya PrP-GL 63,15 kvacitkadācitkathaṃcit nirṇayapūrvakatvāt | tannirṇayasyāpi pramāṇapūrvakatvāt | pramāṇābhāve pramāṇyaniścayāt PrP-GL 63,16 tanniścayanibaṃdhanasya ca pramāṇāṃtarasyābhyastaviṣayatve sarvathā tadanupapatterityalaṃ prasaṃgena sarvasyeṣṭasya saṃsiddheḥ PrP-GL 63,17 pramāṇaprasiddherabādhanāt anyathātiprasaṃgasamarthanāditi | etena sarvathā śūnyaṃ saṃvidadvaitaṃ puruṣadvaitaṃ śabdādvaitaṃ PrP-GL 63,18 vā samāśritya pramāṇaprameyabhāgaṃ nirākurvāṇāḥ pratyākhyātāḥ svayamāśritasya sarvathā śūnyasya saṃvidadvaitādervā PrP-GL 63,19 kathaṃcidiṣṭatve pramāṇasaṃsiddhervyavasthāpanāt | tasyāpyaniṣṭatve tadvāditvavirodhāt | pralāpamātrānusaraṇāpatteḥ PrP-GL 63,20 parīkṣakatvavyāghātāt iti | tadevaṃ pramāṇatattvanirṇītau prameyatattvasiddhirnirbādhā vyavatiṣṭhata eva | PrP-GL 63,21 nanu caiva pramāṇasiddhamapi kiṃ svataḥ pramāṇyamātmasātkurvīti parato vā ? na tāvatsvataḥ sarvatra sarvadā PrP-GL 63,22 sarvasya tadvipratipattyabhāvaprasaṃgāt | nāpi parataḥ–anavasthānuṣagāt parāparapramāṇānveṣaṇāt kvacidavasthiterayo- PrP-GL 63,23 gāt | prathamapramāṇāddvitīyasya prāmāṇyasādhane dvitīyācca prathamasya parasparāśrayāṇāpatteḥ prakārāṃtarābhāvāditi PrP-GL 63,24 kecitte'pyasamīkṣitavacasaḥ saṃlakṣyaṃte svayamabhyastaviṣaye pramāṇasya svataḥ prāmāṇyasiddheḥ sakalavipratipattī- PrP-GL 63,25 nāmapi pratipatturabhāvāt anyathā tasya prameye nissaṃśayaṃ pravṛttyayogāt | tathānabhyastaviṣaye parataḥ pramāṇasya PrP-GL 63,26 prāmāṇyaniścayāt tanniścayanimittasya ca pramāṇāṃtarasyābhyastaviṣayatve svataḥ pramāṇatvasiddheḥ anavasthāpa- PrP-GL 63,27 rasparāśrayaṇayoranavakāśāt | tasyāpyanabhyastaviṣayatve parataḥ pramāṇādabhyastaviṣayāt svataḥsiddhaprāmāṇyāt PrP-GL 63,28 pramāṇatvaniścayāt sūdaramapi gatvā kasyacidabhyastaviṣayasya pramāṇasyāvaśyaṃbhāvitvāt anyathā pramāṇatadā- PrP-GL 63,29 bhāsavyavasthānupapatteḥ tadabhāvavyavasthānupapattivat | kutaḥ punaḥ pratipattuḥ kvacidviṣaye'bhyāsaḥ kvacidana- PrP-GL 63,30 bhyāsaḥ syāt ? iti cet tatpratibaṃdhakadaśāviśeṣavigamābhyāṃ kvacidabhyāsānabhyāsau syātāṃ iti brūmahe PrP-GL 63,31 paridṛṣṭakāraṇavyabhicārādadṛṣṭasya kāraṇasya siddheḥ tannaḥ karma jñānāvaraṇavīryāṃtarāyākhyaṃ siddhaṃ tasya kṣayopaśamā- PrP-GL 63,32 tkasya cit kvacidabhyāsajñānaṃ tatkṣayopaśamābhāve vā 'nabhyāsajñānamiti suvyavasthitaṃ pramāṇasya pramāṇyaṃ PrP-GL 63,33 suniścitāsaṃbhavadbādhakapramāṇatvāt svayamiṣṭavastuvat sarvatreṣṭasiddhestanmātranibaṃdhanatvādanyathā sarvasya tattva- PrP-GL 63,34 parīkṣāyāmanadhikārāditi sthitametat — PrP-GL 63,35 prāmāṇādiṣṭasaṃsiddhiranyathātiprasaṃgataḥ | PrP-GL 63,36 prāmāṇyaṃ tu svataḥsiddhamabhyāsātparato'nyathā || 1 || iti PrP-GL 63,37 evaṃ pramāṇalakṣaṇaṃ vyavasāyātmakaṃ samyagjñānaṃ parīkṣitaṃ tatpratyakṣaṃ parīkṣaṃ veti saṃkṣepādū dvitayameva vyavatiṣṭhate PrP-GL 64,01 sakalapramāṇānāmatraivāṃtarbhāvāditi vibhāvanāt | paraparikalpitaikadvitryādipramāṇasaṃkhāniyame tadaghaṭanāt | PrP-GL 64,02 tathāhi–yeṣāṃ pratyakṣamekameva pramāṇaṃ na teṣāmanumānādipramāṇāṃtarasyāṃtarbhāvaḥ saṃbhavati tadvilakṣaṇatvāt | PrP-GL 64,03 pratyakṣapūrvakatvādanumānādeḥ pratyakṣabhāvaḥ ityayuktaṃ pratyakṣasyāpi kvacidanumānapūrvakatvādanumānādiśvaṃtarbhāvaprasaṃ- PrP-GL 64,04 gāt | yathaiva hi dharmihetudṛṣṭāṃtapratyakṣapūrvakamanumānaṃ śrotrapratyayapūrvakaṃ ca śābdaṃ | sādṛśyānanyathābhāvaniṣedhyādhāra- PrP-GL 64,05 vastugrāhi pratyakṣapūrvakāṇi copamānārthāpattyabhāvapramāṇāni tathā–anumānena kṛśānuṃ niścitya tatra pravarta- PrP-GL 64,06 mānasya pratyakṣamanumānapūrvakaṃ rūpādrasaṃ saṃpratipadya rase rāsanasamakṣavat | śabdācca mṛṣṭaṃ pānakamavagamya tatra pravṛttau PrP-GL 64,07 pratyakṣaṃ śābdapūrvakaṃ | kṣīrasya saṃtarpaṇaśaktimarthāpattyādhigamya kṣīre pravṛttasya tadātmake pratyakṣamarthāpattipūrvakaṃ | PrP-GL 64,08 gosādṛśyādgavayamavasāya taṃ vyavaharataḥ pratyakṣanumānapūrvakaṃ | gṛhe sarpābhāvamabhāvapramāṇādvibhāvya praviśataḥ PrP-GL 64,09 pratyakṣamabhāvapūrvakaṃ pratīyate eva tataḥ pratyakṣameva gauṇatvādapramāṇaṃ na punaranumānādikaṃ tasyāgauṇatvāditi PrP-GL 64,10 śuṣke patiṣyāmi iti jātaḥ pātaḥ kardame | PrP-GL 64,11 syādākūtaṃ na pratyakṣaṃ–anumānāgamārthāpattyupamānābhāvasāmagrīpūrvaṃkvaṃ tadabhāve'pi cakṣurādisāmagrīmātrā- PrP-GL 64,12 ttasya prasūteḥ prasiddhatvāt | tadabhāva eva abhāvaniyamāditi tadapyasat laiṃgikādīnāmapi pratyakṣapūrvakatvābhā- PrP-GL 64,13 vāt | liṃgaśabdānanyathābhāvasādṛśyapratiyogismaraṇādisāmagrīsadbhāva eva bhāvāt | satyapi pratyakṣe svasāmi- PrP-GL 64,14 gryabhāve'numānādīnāmabhāvāt | tataḥ kiṃ bahunoktena pratiniyatasāmagrīprabhavatayā pramāṇabhedamabhimanyamāne PrP-GL 64,15 pratyakṣavadanumānādīnāmapi agauṇatvamanumaṃtavyaṃ pratiniyatasvaviṣayavyavasthāyāṃ parāpekṣāvirahāt | yathaiva hi PrP-GL 64,16 pratyakṣaṃ sākṣātsvārthaṃ paricchittau nānumānādyapekṣaṃ tathānumānamanumeyanirṇītau na pratyakṣāpekṣamutprekṣate pratyakṣasya PrP-GL 64,17 dharmihetudṛṣṭāṃtagrahaṇamātre paryavasitatvāt | nāpi śābdaṃ śabdapratipādye'rthe pratyakṣamanumānaṃ copekṣate tayoḥ śabda- PrP-GL 64,18 śravaṇamātre śabdārthasaṃbaṃdhānumātre vyāpārāt | natvarthāpattiḥ pratyakṣamanumānamāgamaṃ cāpekṣate abhāvopamānavat | PrP-GL 64,19 tasyāśca pratyakṣādipramāṇapramitārthāvinābhāvinyadṛṣṭe'rthe nirṇayanibaṃdhanatvāt | pratyakṣādīnāmarthāpattyutthāpaka PrP-GL 64,20 padārthaniścayamātre vyāvṛttatvāt | nacopamānaṃ pratyakṣādīnyapekṣate tasyopameye'rthe niścayakāraṇe pratyakṣādi PrP-GL 64,21 nirapekṣatvāt | pratyakṣādeḥ sādṛśyapratipattimātre 'nadhikārāt | nacābhāvapramāṇaṃ pratyakṣādisāpekṣaṃ niṣedhyā- PrP-GL 64,22 dhāravastugrahaṇe tasya sāmarthyāt | paraṃparayānumānādīnāṃ pratyakṣapūrvakatvaṃ pratyakṣasyāpyanumānādipūrvakatvaṃ duḥśakyaṃ PrP-GL 64,23 parihartuṃ | kathaṃ cāyaṃ pratyakṣaṃ pramāṇaṃ vyavasthāpayet svata eveti cet kimātmasabaṃdhi sarvasaṃbaṃdhi vā ? PrP-GL 64,24 prathamakalpanāyāṃ na sakaladeśakālapuruṣapariṣatpratyakṣaṃ pramāṇaṃ siddhyet | dvitīyakalpanāyāmapi na svapratyakṣā- PrP-GL 64,25 tsakalaparapratyakṣāṇāṃ prāmāṇyaṃ sādhayitumīśaḥ teṣāmanīṃdriyatvāt vādipratyakṣāgocaratvāt | yadi punaḥ saka- PrP-GL 64,26 lapuruṣapratyakṣāṇi svasmin svasmin viṣaye svataḥ prāmāṇyamanubhavaṃti iti mataṃ tadā kutastatsiddhiḥ ? | PrP-GL 64,27 vivādādhyāsitāni sakaladeśakālavartipuruṣapratyakṣāṇi svataḥ prāmāṇyamāpadyaṃte pratyakṣatvāt yadyatpratyakṣaṃ PrP-GL 64,28 tattatsvataḥ prāmāṇyamāpadyamānaṃ siddhaṃ yathā matpratyakṣaṃ pratyakṣāṇi ca vivādādhyāsitāni tasmātsvataḥ prāmā- PrP-GL 64,29 ṇyamāpadyaṃte sakalapratyakṣāṇāṃ svataḥprāmāṇyasādhane siddhamanumānaṃ pratyakṣatvena svabhāvahetunā pratyakṣasya svataḥ PrP-GL 64,30 prāmāṇyasādhanāt | śiṃśupātvena vanaspateḥ vṛkṣatvasādhanavat | pratipadyabuddhyā tathānumānavacanādadoṣa iti PrP-GL 64,31 cet ? pratipādyabuddhiṃ pratipadya apratipadya vā tayānumānaprayogaḥ syāt ? na tāvadapratipadya atiprasaṃgāt | PrP-GL 64,32 pratipadya tadbuddhitayānumānaprayoge kutastatprapittiḥ ? vyavahārādikāryaviśeṣāditi cet siddhaṃ kāryātkā- PrP-GL 64,33 raṇānumānaṃ dhūmātpāvakānumānavat | yadi punarlokavyavahārāt pratipadyata evānumānaṃ laukāyatikaiḥ paralokā- PrP-GL 64,34 devānumānasya nirākaraṇāt tasyābhāvāditi mataṃ tadāpi kutaḥ paralokādyabhāvapratipattiḥ na tāvatpratyakṣāt PrP-GL 64,35 tasya tadagocaratvāt nāsti paralokādiḥ anupalabdheḥ khapuṣpavaditi tadabhāvasādhane'nupalabadhilakṣaṇamanu- PrP-GL 64,36 mānamāyātaṃ | taduktaṃ dharmakīrtinā — | PrP-GL 64,37 pramāṇetarasāmānyasthiteranyadhiyogateḥ | PrP-GL 64,38 pramāṇāṃtarasadbhāvaḥ pratiṣedhācca kasyacit || 1 || iti PrP-GL 65,01 tataḥ pratyakṣamanumānamiti dve eva pramāṇe prameyadvaividhyāt | na hyābhyāmarthaṃ parichidya pravartamāno'rtha PrP-GL 65,02 kriyāyāṃ visaṃvādyata iti pramāṇasaṃkhyāniyamaṃ saugatāḥ pratipadyaṃte teṣāmāgamopamānādīnāṃ pramāṇabhedānāma- PrP-GL 65,03 saṃgraha eva teṣāṃ pratyakṣānumānayoraṃtarbhāvayitumaśakteḥ | PrP-GL 65,04 syānmatireṣā bhavatāṃ tadarthasya dvaividhyāt dvayoraṃtarbhāvaḥ syāt | dvividho hyarthaḥ pratyakṣaḥ parokṣaśca | tatra PrP-GL 65,05 pratyakṣaviṣayaḥ sākṣātkriyamāṇaḥ pratyakṣaḥ | parokṣaḥ punarasākṣātparicchidyamāno'numeyatvādanumānaviṣayaḥ sa hi PrP-GL 65,06 padārthāṃtarātsākṣātkriyamāṇāt pratipadyate tacca padārthāṃtaraṃ tena parokṣeṇārthena sabaddhaṃ pratyāyayituṃ samarthaṃ nāsaṃ- PrP-GL 65,07 baddhaṃ gavāderapyaśvādeḥ pratītiprasaṃgāt | saṃbaddhaṃ cārthāṃtaraṃ liṃgameva śabdādi tajjanitaṃ ca jñānamanumānameva PrP-GL 65,08 tato na parokṣe'rthe'numānādanyatpramāṇamasti śabdopamānādīnāmapi tathānumānatvasiddheḥ | anyathā tato- PrP-GL 65,09 'rthapratipattau atiprasaṃgāt iti tadetadapi na parīkṣākṣamaṃ pratyakṣasyāpi tathānumānatvaprasaṃgāt | pratyakṣamapi PrP-GL 65,10 hi svaviṣaye saṃbaddhaṃ tatpratyāyanasamarthaṃ | tatrāsaṃbaddhasyāpi tatpratyāyanasāmarthye sarvapratyakṣaṃ sarvasya nuḥ sarvārtha- PrP-GL 65,11 pratyāyanasamarthaṃ syāditi kathamatiprasaṃgo na syāt ? | yadi punaḥ saṃbaṃdhādhīnatvāviśeṣe'pi pratyakṣaparokṣārtha PrP-GL 65,12 pratipatteḥ sākṣādasākṣātpratibhāsabhedāt bhedo'bhyupagamyate pramāṇāṃtaratvena tadeṃdriyasvasaṃvedanamānasayogi- PrP-GL 65,13 pratyakṣāṇāmapi pramāṇāṃtaratvānuṣaṃgaḥ pratibhāsabhedāviśeṣāt | na hi yādṛśaḥ pratibhāso yogipratyakṣasya PrP-GL 65,14 viśadatamastādṛśo'kṣajñānasyāsti svasaṃvedanasya manovijñānasya vā ? yathābhūtaśca svasaṃvedanapratyakṣāṃtarmukho vi- PrP-GL 65,15 śadataraḥ na tathābhūto'kṣajñānasya | yādṛśaścākṣajñānasya bahirmukhaḥ sphuṭaḥ pratibhāso na tādṛśo manovi- PrP-GL 65,16 jñānasyeti kathaṃ pramāṇāṃtaratā na bhavet ? atha pratibhāsaviśeṣe'pi taccaturvidhamapi pratyakṣameva na PrP-GL 65,17 pramāṇāṃtaraṃ tarhi pratyakṣānumānayoḥ pratibhāsabhedepi svaviṣayasaṃbaṃdhāviśeṣātva pramāṇāṃtaratvaṃ mābhūt | yadi PrP-GL 65,18 punaḥ svaviṣayasaṃbaddhatvāviśeṣe'pi pratyakṣānumānayoḥ sāmagrībhedāt pramāṇāṃtaratvamurarīkriyate tadā śābdo- PrP-GL 65,19 pamānādīnāmapi tata eva pramāṇāṃtaratvamurarīkriyatāṃ | yathaiva hi akṣādisāmagrītaḥ pratyakṣaṃ, liṃga- PrP-GL 65,20 sāmagrīto'numānaṃ prabhavatīti tayoḥ sāmigrībhedaḥ | tathāgamaḥ śabdasāmigrītaḥ prabhavati | upamānaṃ sā- PrP-GL 65,21 dṛśyasāmagrītaḥ | arthāpattiśca parokṣārthāvinābhūtārthamātrasāmagryāḥ | pratiṣedhyādhāravastugrahaṇapratiṣedhyasmara- PrP-GL 65,22 ṇasāmagryaścābhāva iti prasiddhaḥ śābdādīnāmapi sāmagrībhedaḥ | tata evākṣajñānādipratyakṣacatuṣṭayasya PrP-GL 65,23 prabhedaprasiddheḥ nahi tasyārthabhedo'sti sākṣātkriyamāṇasyārthasyāviśeṣāt tadvalliṃgaśabdādisāmagrībhedā- PrP-GL 65,24 tparokṣārthaviṣayatvāviśeṣepyanumānāgamādīnāṃ bhedaprasiddhiriti nānumāne'ṃtarbhāvaḥ saṃbhavati | tathā sādhya- PrP-GL 65,25 sādhanasaṃbaṃdhavyāptipratipattau na pratyakṣaṃ samarthaṃ | yāvān kaściddhūmaḥ sa sarvaḥ kālāṃtare deśāṃtare ca pāvaka- PrP-GL 65,26 janmā, anyajanmā vā na bhavati ityetāvato vyāpārān kartumasamarthatvāt | sannihitārthamātrādutpatteravicārakatvāt PrP-GL 65,27 yogipratyakṣaṃ tatra samarthamiti cet na deśakālayogipratyakṣadvayānatikramāt | deśayoginaḥ pratyakṣaṃ vyāpti- PrP-GL 65,28 pratipattau samarthamityayuktaṃ tatrānumanavaiyarthyāt | na hi yogipratyakṣeṇa sākṣātkṛteṣu sādhyasādhanaviśeṣeṣu PrP-GL 65,29 aśeṣeṣu phalavadanumānaṃ | atha sakalayogipratyakṣeṇa vyāptipratipattāvadoṣa iti cenna uktadoṣasyātrāpi tad- PrP-GL 65,30 vasthatvāt | parārthaphalavadanumānamiti cet ? na tasya svārthānumānapūrvakatvāt | svārthānumānābhāve ca yoginaḥ PrP-GL 65,31 kathaṃ parārthānumānaṃ nāma | yadi punaḥ sakalayoginaḥ parānugrahāya pravṛttatvāt parānugrahasya ca śabdātmaka- PrP-GL 65,32 parārthānumānamaṃtareṇa kartumaśakteḥ parārthānumānasiddhiḥ, tasyāśca svārthānumānāsaṃbhave'nutpadyamānatvāt PrP-GL 65,33 svārthānumānasiddhirapi parapratipādanapravṛttasya saṃbhāvyata eveti mataṃ tadā sa yogī svārthānumāne caturārya- PrP-GL 65,34 satyāni niścitya parārthānumānena paraṃ pratipādayan grahītavyāptikamagṛhītavyāptikaṃ vā pratipādayet ? yadi PrP-GL 65,35 gṛhītavyāptikaṃ tadā kutastena gṛhītā vyāptiḥ ? na tāvādiṃdriyasvasaṃvedanamanovijñānaisteṣāṃ tadaviṣaya- PrP-GL 65,36 tvāt | yogipratyakṣeṇa gṛhyate vyāptiḥ pareṇa tasyāpi deśayogitvāt iti cet tarhi yāvatasu sādhyasādhana- PrP-GL 65,37 bhedeṣu yogipratyakṣaṃ deśayoginastāvatsu vyarthamanumānaṃ spaṣṭaṃ pratibhāteśvapi anumāne sakalayoginaḥ sarvatrā- PrP-GL 65,38 numānaprasaṃgāt | samāropavyavacchedārthamapi na tatrānumānaṃ yogipratyakṣaviṣaye samāropānavakāśāt sugata- PrP-GL 65,39 pratyakṣaviṣayavat | tato na gṛhītavyāptikaṃ paraṃ sakalayogī pratipādayitumarhati | nāpyagṛhītavyāptikaṃ PrP-GL 66,01 atiprasaṃgāt iti parapratipādanānupapattiḥ | tasyāṃ ca na parārthānumānaṃ saṃbhavati tadasaṃbhave cā na svārthā- PrP-GL 66,02 numānamavatiṣṭhate sakalayoginastadavyavasthāne ca na sakalayogipratyakṣeṇa vyāptigrahaṇaṃ yuktimadhivasati | PrP-GL 66,03 pratyakṣānupalaṃbhābhyāṃ sādhyasādhanayorvyāptipratipattirityapyanenāpāstaṃ pratyakṣeṇa vyāptipratipattinirākṛtau PrP-GL 66,04 pratyakṣāṃtaralakṣaṇenānupalaṃbhena tatpratipattinirākṛtisiddheḥ | PrP-GL 66,05 yopyāha kāraṇānupalaṃbhāt kāryakāraṇabhāvavyāptiḥ | vyāpakānupalaṃbhād vyāpyavyāpakabhāvaḥ sāka- PrP-GL 66,06 lyena pratipadyata ityanumānasiddhā sādhyasādhanavyāptiḥ | tathāhi yāvān kaściddhūmaḥ sa sarvopyagnijanmā mahā- PrP-GL 66,07 hṛdādiṣvagneranupalaṃbhāddhūmābhāvasiddheriti kāraṇānupalaṃbhānumānaṃ | yāvaṃtī śiṃśapā sā sarvā vṛkṣasvabhāvā | PrP-GL 66,08 vṛkṣānupalabdhau śiṃśapātvābhāvasiddhe iti vyāpakānupalaṃbho liṃgaṃ, etāvatā sākalyena sādhyasādhanavyāpti- PrP-GL 66,09 siddhiḥ iti so'pi na yuktavādī tathānavasthānuṣaṃgāt | kāraṇānupalaṃbhavyāpakānupalaṃbhayorapi hi svasā- PrP-GL 66,10 dhyena vyāptirna pratyakṣataḥ siddhyet pūrvoditadoṣāsakteḥ | parasmādanumānāttatsiddhau kathamanavasthā na syāt ? pratya- PrP-GL 66,11 kṣānupalaṃbhapṛṣṭabhāvino vikalpāt svayamapramāṇakāt sādhyasadhānavyāptisiddhau kimakāraṇaṃ pratyakṣānumānapramā- PrP-GL 66,12 ṇapoṣaṇaṃ kriyate ? mithyājñānādeva pratyakṣānumeyārthasiddhervyāptisiddhivat | tasmādyathā pratyakṣaṃ pramāṇamicchatā PrP-GL 66,13 sāmastyena tatprāmāṇyasādhanamanumānamaṃtareṇa nopapadyate ityanumānamiṣṭaṃ | tathā sādhyasādhanavyāptijñātapramā- PrP-GL 66,14 ṇamaṃtareṇa nānumānotthānamasti iti tadapyanujñātavyaṃ taccohākhyamavisaṃvādakaṃ pramāṇāṃtaraṃ siddhamiti, na pratya- PrP-GL 66,15 kṣānumāne eva pramāṇe iti pramāṇasaṃkhyāniyamo vyavatiṣṭhate | etena vaiśeṣikapramāṇasaṃkhyāniyamo pratyākhyātaḥ | PrP-GL 66,16 syānmataṃ sādhyasādhanasāmānyayoḥ kvacidvyaktiviśeṣe pratyakṣata eva saṃbaṃdhasiddherna pramāṇāṃtaramanve- PrP-GL 66,17 ṣaṇīyaṃ yāvān kaściddhūmaḥ sa sarvo'pi agnijanmānagnijanmā vā na bhavati ityūhāpohavikalpajñānasya pramāṇāṃ PrP-GL 66,18 taratvaṃ saṃbaṃdhagrāhisamakṣapramāṇaphalatvāt | kvacidanumitānumāne sādhyasādhane ādityagamanaśaktirasti PrP-GL 66,19 gatimattvāt | ādityo gatimān deśāddeśāṃtaraprāpteḥ devadattavat saṃbaṃdhabodhanibaṃdhanānumānaṃ phalavat tataḥ PrP-GL 66,20 pratyakṣamanumānamiti pramāṇadvayasaṃkhyāniyamaḥ kaṇacaramatānusāriṇāṃ vyavatiṣṭhata eveti tadapyasāraṃ savi- PrP-GL 66,21 kalpakenāpi pratyakṣeṇa sākalyena sādhyasādhanasaṃbaṃdhagṛhītumaśakteḥ | sādhyaṃ hi kimagnisāmānyaṃ, agnivi- PrP-GL 66,22 śeṣognisāmānyaviśeṣo vā ? na tāvadagnisāmānyaṃ siddhasādhyatāpatteḥ | nāpyagniviśeṣastasyānanvayāt | PrP-GL 66,23 banhisāmānyaviśeṣasya hi sādhyatve tena dhūmasya saṃbaṃdhaḥ sakaledeśakālavyāpyadhyakṣataḥ kathaṃ siddhyet ? PrP-GL 66,24 tathā tatsaṃbaṃdhāsiddhau ca yatra yatra yadā yadā dhūmopalaṃbhaḥ tatra tatra tadā tadā'gnisāmānyaviśeṣaviṣayamanu- PrP-GL 66,25 mānaṃ nodayamāsādayet | na hyanyathā saṃbaṃdhagrahṇamanyathānumānotthānaṃ nāmātiprasaṃgāt tataḥ saṃbaṃdhajñānaṃ pramā- PrP-GL 66,26 ṇāṃtarameva pratyakṣānumānayostadaviṣayatvāt | yaccoktaṃ pratyakṣaphalatvādūhāpohavijñānasyāpramāṇatvamiti tadapya- PrP-GL 66,27 samyak viśeṣaṇajñānaphalatvādviśeṣyajñānasyāpramāṇatvānuṣaṃgāt hānopādānopekṣābuddhiphalakāraṇatvādviśeṣya- PrP-GL 66,28 jñānasya pramāṇatve tata evohāpohavijñānasya pramāṇatvamastu sarvathā viśeṣābhāvāt | pramāṇaviṣayatvapariśodhakatvā- PrP-GL 66,29 nnohaḥ pramāṇamityapi vārtaṃ pramāṇaviṣayasyāpramāṇena pariṣodhanavirodhāt | tathā tarkaḥ pramāṇaṃ pramāṇaviṣayapa- PrP-GL 66,30 riśodhakatvāt yastu na pramāṇaṃ sa na pramāṇaviṣayapariśodhako dṛṣṭo yathā prameyo'rthaḥ pramāṇaviṣayapariśodhakaśca PrP-GL 66,31 tarkastasmātpramāṇamiti kevalavyatirekiṇānumānenānyathānupapattiniyamaniścayalakṣaṇena tarkasya pramāṇatvasiddheḥ, PrP-GL 66,32 na vaiśeṣikāṇāṃ pramāṇadvayasaṃkhyāniyamaḥ siddhyet | etena dvitricatuḥpaṃcaṣaṭpramāṇavādināṃ pramāṇasaṃkhyā- PrP-GL 66,33 niyamaḥ pratidhvastaḥ saṃkhyānāṃ pratyakṣānumānābhyāmivāgamādapi sādhyasādhanasaṃbaṃdhāsiddheḥ tarkasya tatsiddhini- PrP-GL 66,34 baṃdhanasya pramāṇāṃtaratvopapatteḥ | naiyāyikānāṃ ca pratyakṣānumānāgamairivopamānenāpi liṃgaliṃgigrahaṇāsaṃbha- PrP-GL 66,35 vāt | prabhākarāṇāṃ ca pratyakṣānumānopamānāgamairiva arthāpattyāpi hetuhetumatsaṃbaṃdhasiddherasaṃbhavāt | bhaṭṭamatā- PrP-GL 66,36 nusāriṇāmapi pratyakṣānumānopamānāgamārthāpattibhiriva abhāvapramāṇenāpi vyāptiniścayānupapattestanniścayani- PrP-GL 66,37 baṃdhanasyohajñānasya pramāṇāṃtarasya siddhiravaśyaṃbhāvinī duḥśakyā nirākartuṃ | PrP-GL 66,38 nanūhaḥ svaviṣaye saṃbaddhe'saṃbaddho vā na tāvadasaṃbaddhastaṃ pratyāyayitumīśo'tiprasaṃgāt | saṃbaddhaścet kuta- PrP-GL 66,39 statpratipattiḥ | na tāvatpratyakṣāt tasya tadaviṣayatvāt | nāpyanumānādanavasthānuṣaṃgāt | yadi punarūhāṃtarātta- PrP-GL 67,01 tsaṃbaṃdhasiddhiḥ tadohāṃtarasyāpi svaviṣayasabaṃdhasidbhipūrvakatvāt tasyāścāparohanibaṃdhanatvāt saivānavasthā | pramā- PrP-GL 67,02 ṇāṃtarāttatsiddhau ca sa eva paryanuyogaḥ parāparapramāṇāṃtaraparikalpanānuṣaṃgāt kveyaṃ pramāṇasaṃkhyā vyavatiṣṭheteti PrP-GL 67,03 kecit teṣāmapi pratyakṣaṃ svaviṣayaṃ pratibodhayat tatsaṃbaṃdhaśca nānumānādeḥ siddhyati tasya tadaviṣayatvāt | PrP-GL 67,04 pratyakṣāṃtarāttatsiddhau tatrāpi prakṛtaparyanuyoṃgānivṛtteḥ kathamanavasthā na syāt yataḥ pratyakṣaṃ pramāṇamabhyupagama- PrP-GL 67,05 nīyamiti pratipadyāmahe | PrP-GL 67,06 syānmatireṣā pratyakṣaṃ svaviṣayasaṃbaṃdhāvabodhanibaṃdhanaṃ prāmāṇyamātmasātkurute tasya svaviṣaye svayogyatā- PrP-GL 67,07 balādeva pramāṇatvavyavasthiteḥ anyathā kvacidapūrvārthagrāhiṇaḥ pratyakṣasyāpramāṇatvānuṣaṃgāt iti sāpi na PrP-GL 67,08 sādhīyasī tathohasyāpi svayogyatāviśeṣasāmarthyādeva svaviṣayapratyāyanasiddherbhavadudbhāvitadūṣaṇavaiyarthyavyava- PrP-GL 67,09 sthānāt | yogyatāviśeṣaḥ punaḥ pratyakṣasyeva svaviṣayajñānāvaraṇavīryāṃtarāyakṣayopaśamaviśeṣa evohasyāpi prati- PrP-GL 67,10 padyate sakalabādhakavaidhuryāt | yathā ca pratyakṣasyotpattau mano'kṣādisāmigrī yogyatāyāḥ sahakāriṇī bahi- PrP-GL 67,11 raṃganimittatvāt tathohasyāpi samudbhūtau bhūyaḥ pratyakṣānupalaṃbhasāmigrībahiraṃganimitabhūtānumanyate tadanvaya- PrP-GL 67,12 vyatirekānuvidhāyitvādūhasyeti sarvaniravadyasiddhe cānumānapramāṇānyathānupapattyā tarkasya pramāṇatve–pratyabhi- PrP-GL 67,13 jñānaṃ pramāṇaṃ tarkapramāṇatvānyathānupapatteḥ na hyapratyabhijñāne viṣaye tarkaḥ pravartate atiprasaṃgāt | naca gṛhīta- PrP-GL 67,14 grahaṇātpratyabhijñānasyāpramāṇatvaṃ śakanīyaṃ tadviṣayasyāsmaryamāṇadṛśyamānaparyāyavyāpyekadravyasya smaraṇapratya- PrP-GL 67,15 kṣāgocaratvāt apūrvārthagrāhitvāsiddheḥ | nacedaṃ pratyakṣe'ṃtarbhavati pratyakṣasya vartamānaparyāyaviṣayatvāt | PrP-GL 67,16 nāpyanumāne liṃgānapekṣatvāt | na śābde śabdanirapekṣatvāt | nopamāne sādṛśyamaṃtareṇāpi bhāvāt | nārtha- PrP-GL 67,17 pattau pratyakṣādipramāṇaṣaṭkavijñātārthapratipattimaṃtareṇāpi prādurbhāvāt | nābhāve niṣedhyādhāravastugrahaṇena PrP-GL 67,18 niṣedhyasmaraṇena ca vinaivotpādāditi sarveṣāmekadvitricatuḥpaṃcaṣaṭpramāṇasaṃkhyāniyamaṃ vighaṭayati | etena PrP-GL 67,19 smṛtiḥ pramānāṃtaramuktaṃ tasyāśca pratyakṣādiṣvaṃtarbhāvayitumaśakteḥ | na cāsāvapramāṇameva saṃvādakatvāt kathaṃ- PrP-GL 67,20 cidapūrvārthagrāhitvāt bādhābarjitatvāccānumānavaditi | yeṣāṃ tu smaraṇamapramāṇaṃ teṣāṃ pūrvapratipannasya sā- PrP-GL 67,21 dhyasādhanasaṃbaṃdhasya vācyavācakasaṃbaṃdhasya ca smaraṇasāmarthyādavyavāsthiteḥ kuto'numānaṃ śābdaṃ vā pramāṇaṃ PrP-GL 67,22 siddhyet | tadaprasiddhau ca na saṃvādakatvāsaṃvādakatvābhyāṃ pratyakṣatadābhāsavyavasthitiriti sakalapramāṇa- PrP-GL 67,23 vilopāpattiḥ tataḥ pramāṇavyavasthāmabhyanujānatā smṛtirapi pramāṇayitavyā iti na pareṣāṃ saṃkhyā- PrP-GL 67,24 niyamaḥ siddhyet | syādvādināṃ tu saṃkṣepātpratyakṣaparokṣavikalpāt pramāṇadvayaṃ siddhatyeva tatra sakalapramāṇa- PrP-GL 67,25 bhedānāṃ saṃgrahāditi sūktaṃ | PrP-GL 67,26 kiṃ punaḥ pratyakṣamityucyate viśadajñānātmakaṃ pratyakṣaṃ pratyakṣatvāt yattu na viśadajñānātmakaṃ tanna PrP-GL 67,27 pratyakṣaṃ yathānumānādijñānaṃ pratyakṣaṃ ca vivādādhyāsitaṃ tasmādviśadajñānātmakaṃ | na tāvadatrāprasiddho dharmī PrP-GL 67,28 pratyakṣadharmiṇi kevalapratyakṣavādināmavipratipatteḥ | śūnyasaṃvedanādvaitavādināmapi svarūpapratibhāsanasya PrP-GL 67,29 pratyakṣasyābhīṣṭeḥ | pratyakṣatvasya hetorasiddhatāpi anena samutsāritā pratyakṣamicchadbhiḥ pratyakṣatvasya taddharmasya PrP-GL 67,30 svayamiṣṭatvāt | pratijñārthaikadeśāsiddhatvaṃ sādhanasya syāditi cet kā punaḥ pratijñā tadekadeśo vā yasyā- PrP-GL 67,31 siddhatvaṃ śaṃkyeta ? dharmadharmisasudāyaḥ pratijñā tadekadeśo dharmī heturyathā naśvaraḥ śabdo śabdatvāditi PrP-GL 67,32 tathā sādhyadharmaḥ pratijñaikadeśo yathā naśvaraḥ śabdo naśvaratvāt soyaṃ dvividho pratijñārthaikadeśāsiddhau hetuḥ PrP-GL 67,33 syāditi cet | na dharmiṇo hetutve kasya cidasiddhatānupapatteḥ | yathaiva hi pratyakṣaprayogakāle vādiprativādi PrP-GL 67,34 prasiddho dharmī tathā tasya hetutvavacane'pi nāsiddhiḥ | sādhyadharmastu hetutvenopādīyamāno na pratijñātārthaika- PrP-GL 67,35 deśatvenāsiddho dharmiṇo'pyasiddhiprasaṃgāt | kiṃ tarhi ? svarūpeṇa vāsiddha iti na pratijñārthaikadeśāsiddho PrP-GL 67,36 nāma hetvābhāsaḥ saṃbhavatīti kathaṃ prakṛtahetau pratijñārthaikadeśāsiddhatvaṃ samudbhāvayan bhāvitānumānasvabhāvaḥ ? | PrP-GL 67,37 dharmiṇo hetutve'nanvayaprasaṃga iti cet na viśeṣaṃ dharmiṇaṃ kṛtvā sāmānyaṃ hetuṃ bruvatāṃ doṣāsaṃbhavāt | pratyakṣaṃ- PrP-GL 67,38 hi viśeṣarūpaṃ dharmī pratyakṣasāmānyaṃ hetuḥ sa kathamananvayaḥ syāt sakalapratyakṣaviśeṣasya vyāpitvāt | dṛṣṭāṃte PrP-GL 67,39 kvacidabhāvāt ananvaya iti cet na sarve bhāvāḥ kṣaṇikāḥ sattvāt ityāderapi hetorananvayatvaprasakteḥ | PrP-GL 68,01 athāsya dṛṣṭāṃtena anvayasyāpi sādhyadharmiṇi sarvatrānvayasiddhervikṣe bādhakapramāṇasadbhāvācca nirdoṣatānu- PrP-GL 68,02 manyate tata eva pratyakṣatvasya hetornidoṣatāstu sarvathā viśeṣābhāvāt kevalavyatirekiṇo'pi hetoravinā- PrP-GL 68,03 bhāvanirṇayāt sādhyasādhanasāmarthyānna kaścidupālaṃbhastato niravadyo'yaṃ hetuḥ pratyakṣasya viśadajñānātmakatvaṃ PrP-GL 68,04 sādhayatyeva | nacaitadasaṃbhavi sādhyamātmānaṃ pratiniyatasya jñānasya pratyakṣaśabdavācyasyārthasākṣātkāriṇaḥ sarvasya PrP-GL 68,05 kārtsnyena ekadeśena vā vaiśadyasiddherbādhakābhāvāt | akṣṇoti vyāpnoti jānātītyakṣo hi — ātmānameva PrP-GL 68,06 kṣīṇāvaraṇaṃ kṣīṇopaśāṃtāvaraṇaṃ vā pratiniyatasya jñānasya pratyakṣaśabdavācyasya kathaṃcidapi vaiśadyaṃ sabhā- PrP-GL 68,07 vyamiti sūktaṃ viśadajñānātmakaṃ pratyakṣaṃ | PrP-GL 68,08 tattrividhaṃ — iṃdriyāniṃdriyātīṃdriyapratyakṣavikalpanāt | tatreṃdriyapratyakṣaṃ sāṃvyavahārikaṃ deśatoviśada- PrP-GL 68,09 tvāt | tadvadaniṃdriyapratyakṣaṃ tasyāṃtarmukhākārasya kathaṃ cidvaiśadyasiddheḥ | atīṃdriyapratyakṣaṃ tu dvividhaṃ vikala- PrP-GL 68,10 pratyakṣaṃ sakalapratyakṣaṃ ceti | vikalapratyakṣamapi dvividhaṃ — avadhijñānaṃ manaḥparyayajñānaṃ ceti sakalapratyakṣaṃ PrP-GL 68,11 tu kevalajñānaṃ tadetattritayamapi mukhyaṃ pratyakṣaṃ mano'kṣānapekṣatvāt atītavyavabhicāritvāt sākāravastu- PrP-GL 68,12 grāhitvāt sarvathā svaviṣayeṣu vaiśadyācca | tathā coktaṃ tattvārthavārtikakāraiḥ | PrP-GL 68,13 iṃdriyāniṃdriyānapekṣam atītavyabhicāraṃ sākāragrahaṇaṃ pratyakṣam iti PrP-GL 68,14 tatreṃdriyāniṃdriyānapekṣamiti vacanāt sāṃvyavahārikasyeṃdriyapratyakṣasyāniṃdriyasya ca deśato viśa- PrP-GL 68,15 dasya vyavacchedasiddheḥ | atītavyabhicāramiti vacanāt vibhaṃgajñānasyāvadhipratyakṣābhāsasya nivṛtteḥ | PrP-GL 68,16 sākāragrahaṇamiti pratipādanāt nirākāragrahaṇasya darśanasya pratyakṣatvavyāvartanāt | PrP-GL 68,17 sūktaṃ mukhyaṃ pratyakṣatrayaṃ nanu svasaṃdenapratyakṣaṃ caturthaṃ syāditi na maṃtavyaṃ tasya sakalajñānasādhara- PrP-GL 68,18 ṇasvarūpatvāt | yathaiva hīṃdriyapratyakṣasya svarūpasaṃvedanamiṃdriyapratyakṣameva anyathā tasya svaparasvarūpasaṃvedakatva- PrP-GL 68,19 virodhāt saṃvedanadvayaprasaṃgācca | tathānīṃdriyapratyakṣasya mānasasya svarūpasaṃvedanamaniṃdriyapratyakṣameva tata eva PrP-GL 68,20 tadvadatīṃdriyapratyakṣatritayameveti na tato'rthāṃtaraṃ svasaṃvedanapratyakṣaṃ | etena śrutajñānasya svarūpasaṃvedanamaniṃ- PrP-GL 68,21 driyapratyakṣamuktaṃ pratipattavyaṃ tasyāniṃdriyanimittatvāt vibhramajñānasvarūpasaṃvedanavat | tathā ca sakalaṃ PrP-GL 68,22 jñānaṃ svarūpasaṃvedanāpekṣayā pramāṇaṃ siddhaṃ bhāvaprameyāpekṣāyāṃ pramāṇābhāsaninhavaḥ | PrP-GL 68,23 kiṃ punariṃdriyapratyakṣaṃ ? iṃdriyapradhānyādiṃdriyavalādhānādupajāyamānaṃ matijñānaṃ — PrP-GL 68,24 tadiṃdriyāniṃdriyanimittaṃ | PrP-GL 68,25 iti vacanāt | taccaturvidhaṃ — avagrahehāvāyadhāraṇāvikalpāt | tatra viṣayaviṣayisannipātānaṃ- PrP-GL 68,26 taramādyagrahaṇamavagrahaḥ | tadgṛhītavastuviśeṣākāṃkṣaṇamīhā | bhavitavyatāpratyayarūpāttadīhitavi- PrP-GL 68,27 śeṣaniścayo'vāyaḥ | sāvadhāraṇaṃ jña naṃ kālāṃtarāvismaraṇakāraṇaṃ dhāraṇājñānaṃ | tadetaccatuṣṭayamapi PrP-GL 68,28 akṣavyāpārāpekṣaṃ akṣavyāpārābhāve tadanudbhavanāt | mano'pekṣaṃ ca pratihatamanasastadanutpatteḥ | tata eveṃdriya- PrP-GL 68,29 pratyakṣaṃ deśato viśadamavisaṃvādakaṃ pratipattavyaṃ sparśanādīndriyanimittasya bahubahuvidhakṣiprānisṛtānuktadhruveṣu PrP-GL 68,30 taditareṣvartheṣu vartamānasya pratīṃdriyamaṣṭacatvāriṃśadbhedasya vyaṃjanāvagrahabhedairaṣṭacatvāriṃśatā sahitasya saṃkhyāṣṭā- PrP-GL 68,31 śītyuttaradviśatī pratipattavyā | tathā aniṃdriyapratyakṣaṃ bahvādidvādaśaprakārārthaviṣayamavagrahādivikalpamaṣṭaca- PrP-GL 68,32 tvāriṃśatsaṃkhyaṃ pratipattavyaṃ | yatpunaratīṃdriyapratyakṣavikalpamavadhijñānaṃ tat ṣaḍvidhaṃ anugāmi-ananugāmi- PrP-GL 68,33 vardhamāna-hīyamāna-avasthita-anavasthitavikalpāt | sapratipātāpratipātayoratraivāṃtarbhāvāt | saṃkṣepatastu PrP-GL 68,34 trividhaṃ deśāvadhi-paramāvadhi-sarvāvadhibhedāt | tatra deśāvadhijñānaṃ ṣaḍvikalpamapi saṃbhavati paramāvadhijñānaṃ tu PrP-GL 68,35 saṃyamaviśeṣaikārthasamavāyibhavāṃtarāpekṣayānanugāmi pratipātaṃ ca pratyeyaṃ | tadbhavāpekṣayā ca tadanugāmyeva nā- PrP-GL 68,36 nanugāmi | vardhamānameva na hīyamānaṃ | avasthitameva nānavasthitaṃ | apratipātameva napratipātaṃ tathāvidha- PrP-GL 68,37 viśuddhinibaṃdhanatvāt | etena sarvāvabhadhijñānaṃ vyākhyātaṃ | kevalaṃ tadvardhamānamapi na bhavati paramaprakarṣaprāptatvāt PrP-GL 68,38 sakalāvadhijñānāvaraṇavīryāṃtarāyakṣayopaśamavaśātprasūtatvāt | atisaṃkṣepastu dvividhamavadhijñānaṃ bhavapratyayaṃ PrP-GL 69,01 guṇapratyayaṃ ceti | tatra bhavapratyayaṃ bahiraṃgadevabhavanārakabhavapratyayanimittatvāt | tadbhāve bhāvāt tadabhāve'- PrP-GL 69,02 bhāvāt tattu deśāvadhijñānameva | guṇapratyayaṃ tu samyagdarśanaguṇanimittamasaṃyatasamyagdṛṣṭeḥ | saṃyamāsaṃyamaguṇa- PrP-GL 69,03 hetukaṃ saṃyatāsaṃyatasya | saṃyamaguṇanibaṃdhanaṃ saṃyatasya | satyaṃtaraṃgahetau bahiraṃgasya guṇapratyayasya bhāve bhāvāt | PrP-GL 69,04 tadabhāve cābhāvāt | tathā manaḥparyayajñānaṃ vikalamatīṃdriyapratyakṣaṃ dvedhā ṛjumativikalpāt | tatrarjumati- PrP-GL 69,05 manaḥparyayajñānaṃ nirvartitapraguṇavākkāyamanaskṛtārthasya paramanogatasya paricchedakatvāttrividhaṃ | vipulamatimanaḥ PrP-GL 69,06 paryayajñānaṃ tu nirvartitānirvartitapraguṇāpraguṇavākkāyamanaskṛtārthasya paramanasi sthitasya sphuṭataramavabodhakatvāt PrP-GL 69,07 ṣaṭprakāraṃ, tathāvidhamanaḥparyayajñānāvaraṇavīryāṃtarāyakṣayopaśamaviśeṣavalāt prādurbhūtatvāt | sakalamatīṃdriya- PrP-GL 69,08 pratyakṣaṃ kevalajñānaṃ sakalamohakṣayāt sakalajñānadarśanāvaraṇavīryāṃtarāyakṣayācca samudbhūtatvāt sakalavaiśadya PrP-GL 69,09 sadbhāvāt sakalaviṣayatvācca | tadvān kaścitpuruṣaviśeṣo bhavatyeva sunirṇītāsaṃbhadbādhakapramāṇatvāt | tathā PrP-GL 69,10 śāstrajñānena tadvānubhayavādiprasiddhaḥ | nacātrāsiddhaṃ sādhanaṃ sarvātīṃdriyapratyakṣavataḥ puruṣasya pratyakṣādipramā- PrP-GL 69,11 ṇairabādhyamānasya sakaladeśakālapuruṣapariṣadapekṣayāpi siddhatvāt sukhādisaṃvedanasyāpi tathaiva pramāṇatvopapatteḥ | PrP-GL 69,12 anyathā kasyacidiṣṭasiddherasaṃbhavāt | iti saṃkṣepato viśadaṃ jñānaṃ sāṃvyavahārikaṃ mukhyaṃ ca prarūpitaṃ vista- PrP-GL 69,13 ratastu tattvārthālaṃkāre parīkṣitamiha dṛṣṭavyaṃ | PrP-GL 69,14 saṃprati parokṣamucyate — parokṣamaviśadajñānātmakaṃ parokṣatvāt yannāviśadajñānātmakaṃ tanna parokṣaṃ yathā- PrP-GL 69,15 tīṃdriyapratyakṣaṃ parokṣaṃ ca vivādādhyāsitaṃ jñānaṃ tasmādaviśadajñānātmakaṃ | nacāsya parokṣatvamasiddhaṃ–akṣebhyaḥ PrP-GL 69,16 parāvṛttatvāt | tathopāttānupāttaparapratyayāpekṣaṃ parokṣamiti tattvārthavārtikakārairabhidhānāt | upātto PrP-GL 69,17 hi pratyayaḥ karmavaśādātmanā karaṇatvena gṛhītaḥ sparśanādiḥ | tato'nyaḥ punarbahiraṃgaḥ sahakārī pratyayo'nu- PrP-GL 69,18 pāttaḥ śabdaliṃgādiḥ tadapekṣaṃ jñānaṃ parokṣamityabhidhīyate | tadapi saṃkṣepato dvedhā matijñānaṃ śrutajñānaṃ ceti PrP-GL 69,19 ādye parokṣaṃ iti vacanāt | matiśrutāvadhimanaḥparyayakevalāni hi jñānaṃ | tatrādye matiśrute sūtrapāṭhāpe- PrP-GL 69,20 kṣayā lakṣyete te ca parāpekṣatayā parokṣe pratipādite | parānapekṣāṇyavadhimanaḥparyayakevalāni yathā pratyakṣā- PrP-GL 69,21 ṇīti | tatrāvagrahādidhāraṇāparyaṃtaṃ matijñānamapi deśatovaiśadyasadbhāvātsāṃvyavahārikaṃ, iṃdriyapratyakṣamatīṃdriyapra- PrP-GL 69,22 tyakṣaṃ cābhidhīyamānaṃ na virudhyate tataḥ śeṣasya matijñānasya smṛtisaṃjñāciṃtābhinibodhalakṣaṇasya śrutasya ca PrP-GL 69,23 parokṣatvavyavasthiteḥ | taduktamakalaṃkadevaiḥ — PrP-GL 69,24 pratyakṣaṃ viśadaṃ jñānaṃ mukhyasaṃvyavahārataḥ | PrP-GL 69,25 parokṣaṃ śeṣavijñānaṃ pramāṇamiti saṃgrahaḥ || 1 || PrP-GL 69,26 tatra tadityākārānubhūtārthaviṣayā smṛtiḥ aniṃdriyapratyakṣaṃ viśadatvāt sukhādisaṃvedanavadityeke tada- PrP-GL 69,27 sat | tasmāttatra vaiśadyāsiddheḥ punarbhāvayato vaiṣadyapratīterbhāvanājñānatvāt tasya ca bhrāṃtatvāta svapnajñā- PrP-GL 69,28 navat | pūrvānubhūte'tīte'rthe vaiśadyāsaṃbhavāt smṛtiḥ parokṣameva śrutānumitasmṛtivat ityapare tadityullekhasya PrP-GL 69,29 sarvasyāṃ smṛtau sadbhāvāt | sā ca pramāṇamavisaṃvādakatvāt pratyakṣavat yatra tu visaṃvādaḥ sā smṛtyābhāsā PrP-GL 69,30 pratyakṣābhāsavat | tathā tadevedamityākāraṃ jñānaṃ saṃjñā pratyabhijñā tādṛśamevedamityākāraṃ vā vijñānaṃ PrP-GL 69,31 saṃjñocyate | tasyā ekatvasādṛśyaviṣayatvāddvaividhyopapatteḥ | dvividhaṃ hi pratyabhijñānaṃ tadevedamityekatvani- PrP-GL 69,32 baṃdhanaṃ | tādṛśamevedati sādṛśyanibaṃdhanaṃ ca | nanu ca tadevetyatītapratibhāsasya smaraṇarūpatvāt ida- PrP-GL 69,33 miti saṃvedanasya pratyakṣarūpatvāt saṃvedanadvitayamevaitat tādṛśamevedamiti smaraṇapratyakṣasaṃvedanadvitayavat PrP-GL 69,34 tato naikaṃ jñānaṃ pratyabhijñākhyāṃ pratipadyamānaṃ saṃbhavatīti kaścit so'pi na saṃvedanaviśeṣavipaścit PrP-GL 69,35 smaraṇapratyakṣajanyasya pūrvottaravivartavartyekadravyaviṣayasya pratyabhijñānasyaikasya supratītatvāt | na hi PrP-GL 69,36 taditi smaraṇaṃ tathāvidhadravyavyavasāyātmakaṃ tasyātītavivartamātragocaratvāt | nāpīdamiti saṃvedanaṃ tasya va- PrP-GL 69,37 rtamānavivartamātraviṣayatvāt | tābhyāmupajanyaṃ tu sakalajñānaṃ tadanuvādapurassaraṃ dravyaṃ pratyavamṛśat | tato- PrP-GL 70,01 'nyadeva pratyabhijñānamekatvaviṣayaṃ tadapahnave kvacidekānvayāvyavasthānāt saṃtānaikatvasiddhirapi na syāt | nacai- PrP-GL 70,02 tadagṛhītapramāṇādapramāṇamiti śaṃkanīyaṃ tasya kathaṃcidapūrvārthatvāt | na hi tadviṣayabhūtamekaṃ dravyaṃ smṛti- PrP-GL 70,03 pratyakṣagrāhyaṃ yena tatra pravartamānaṃ pratyabhijñānaṃ gṛhītagrāhi manyeta tadgṛhītātītavartamānavivartatādātmyāt | PrP-GL 70,04 dravyasya kathaṃcidapūrvārthatve'pi pratyabhijñānasya tadviṣayasya nāpramāṇatvaṃ laiṃgikāderapyapramāṇatvaprasaṃgāt tasyāpi PrP-GL 70,05 sarvathaivāpūrvārthatvāsiddheḥ | saṃbaṃdhagrāhivijñānaviṣayāt sādhyādisāmānyāt kathaṃcidabhinnasyānumeyasya deśa- PrP-GL 70,06 kālaviśiṣṭasya tadviṣayatvāt kathaṃcidapūrvārthatvasiddheḥ bādhakapramāṇānna pramāṇaṃ pratyabhijñānamiti cāyuktaṃ tadbā- PrP-GL 70,07 dhakasyāsaṃbhavāt | nahi pratyakṣaṃ tadbādhakaṃ tasya tadviṣaye pravṛttyasaṃbhavāt | sādhakatvavadbādhakatvavirodhāt | yathā PrP-GL 70,08 hi yadyatra viṣaye na pravartate na tattasya sādhakaṃ bādhakaṃ vā yathā rūpajñānasya rasajñānaṃ na pravartate ca pratyabhijñā- PrP-GL 70,09 nasya viṣaye pratyakṣaṃ tasmānna tadbādhakaṃ | pratyakṣaṃ hi na pratyabhijñānaviṣaye pūrvadṛṣṭadṛśyamānaparyāyavyāpini dravye PrP-GL 70,10 pravartate tasya dṛśyamānaparyāyaviṣayatvāt iti nāsiddhaṃ sādhanaṃ | etenānumānaṃ pratyabhijñānasya bādhakaṃ pratyākhyātaṃ PrP-GL 70,11 tasyāpi pratyabhijñānaviṣaye pravṛttyayogāt, kvacidanumeyamātre pravṛttisiddheḥ | tasya tadviṣaye pravṛttau vā sarvathā PrP-GL 70,12 bādhakatvavirodhāt | tataḥ pratyabhijñānaṃ svaviṣaye dravye pramāṇaṃ sakalabādhārahitatvāt pratyakṣavat smṛtivadvā PrP-GL 70,13 etena sādṛśyanibaṃdhanaṃ pratyabhijñānaṃ pramāṇamāveditaṃ boddhavyaṃ tasyāpi svaviṣaye bodhākārarahitatvasiddheḥ | PrP-GL 70,14 yathaiva hi pratyakṣaṃ svaviṣaye sākṣātkriyamāṇe smaraṇaṃ ca smaryamāṇe'rthe bādhāvidhuraṃ tathā pratyabhijñānamekatra dravye PrP-GL 70,15 sādṛśye ca svaviṣaye na saṃbhavadbādhakamiti kathamapramāṇamanumanyemahi | yatpunaḥ svaviṣaye bādhyamānaṃ tatpratyabhi- PrP-GL 70,16 jñānābhāsaṃ yathā pratyakṣābhāsaṃ smaraṇābhāsaṃ vā na ca tasyāpramāṇatve sarvathā pramāṇatvaṃ yuktaṃ pratyakṣasyāpyapramā- PrP-GL 70,17 ṇatvaprasaṃgāt | tasmādyathā śukle śaṃkhe pītābhāsaṃ pratyakṣaṃ tatraiva śuklābhāsena pratyakṣāṃtareṇa bādhyamānatvāt PrP-GL 70,18 apramāṇaṃ na punaḥ pīte kanakādau pītābhāsaṃ pratyakṣaṃ | tathā tasminneva svaputrādau tādṛśoyamiti pratyabhijñānaṃ PrP-GL 70,19 sādṛśyanibaṃdhaḥ sa evāyamityekatvanibaṃdhanena pratyabhijñānena bodhyamānamapramāṇaṃ siddhaṃ na punaḥ sādṛśya eva prava- PrP-GL 70,20 rtamānaṃ svaputrādinā sādṛśye'nyaputrādau tādṛśo'yamiti pratyabhijñānaṃ tasyābādhyatvena pramāṇatvāt | evaṃ lūnapu PrP-GL 70,21 narjātanakhakeśādiriti sādṛśyapratyavamarśipratyabhijñānaṃ tatra tasyābādhyamānatayā pramāṇatvasiddheḥ | tathaiva pūrvā- PrP-GL 70,22 nubhūte hi hiraṇyādau pradeśaviśeṣaviśiṣṭe smaraṇaṃ viparītadeśatayā tatsmaraṇasya bādhakamiti na tattatra pramāṇaṃ | PrP-GL 70,23 yathānubhūtapradeśe tu tathaiva smaraṇaṃ pramāṇamiti boddhavyaṃ | tata idamabhidhīyate yato yatorthaṃ paricchidya pravarta- PrP-GL 70,24 māno'rthakriyāyāṃ na visaṃvādyate tattatpramāṇaṃ yathā pratyakṣamanumānaṃ vā | smaraṇāt pratyabhijñānācca arthaṃ pari- PrP-GL 70,25 cchidya pravartamāno'rthakriyāyāṃ na visaṃvādyate ca tasmātpramāṇaṃ smaraṇaṃ pratyabhijñānaṃ ceti | tathā parokṣametadavi- PrP-GL 70,26 saṃvāditvāt | anumānavat | sādhyasādhanasaṃbaṃdhagrāhitarkavadvā viśadasya bhāvanājñānatvāt | yāvān kaściddhūmaḥ PrP-GL 70,27 sa sarvaḥ pāvakajanmaiva apāvakajanmā vā na bhavatīti sakaladeśakālavyāptasādhyasādhanasaṃbaddhohāpohalakṣaṇo PrP-GL 70,28 hi tarkaḥ pramāṇayitavyaḥ tasya kathaṃcidapūrvārthatvāt | pratyakṣānupalaṃbhagṛhītapratiniyatadeśakālasādhyasā- PrP-GL 70,29 dhanavyaktimātragrāhitvābhāvāt gṛhītagrahaṇasaṃbhavāt bādhakavarjitatvācca | nahi tarkasya pratyakṣaṃ bādhakaṃ tadvi- PrP-GL 70,30 ṣaye tasyāpravṛtteranumānavat pravṛttau vā sarvathā tadbādhakatvavirodhāt kvacideva tadbādhakopapatteḥ | yasya tu tadbādhakaṃ PrP-GL 70,31 sa tarkābhāso na pramāṇamitīṣṭaṃ śiṣṭaiḥ smaraṇapratyabhijñānābhāsavat | pratyakṣānumānābhāsavadvā tathā pramāṇaṃ PrP-GL 70,32 tarkastato'rthaṃ paricchidya pravartamānasyārthakriyāyāṃ visaṃvādābhāvāt pratyakṣānumānavaditi pratipattavyaṃ | parokṣaṃ PrP-GL 70,33 cedaṃ tarkajñānaṃ avisaṃvādakatvāt anumānavat | kiṃ punaranumānaṃ nāma ? PrP-GL 70,34 sādhanātsādhyavijñānam anumānaṃ | PrP-GL 70,35 tatra sādhanaṃ sādhyāvinābhāviniyamaniścayaikalakṣaṇaṃ lakṣaṇāṃtarasya sādhanābhāse'pi bhāvāt | svalakṣa PrP-GL 70,36 ṇasya sādhanasya sādhanānupapatteḥ paṃcādilakṣaṇavat | naca sapakṣe sattvaṃ pakṣadharmatvaṃ vipakṣe cāsattvamātraṃ sādhana- PrP-GL 70,37 lakṣaṇaṃ paśyāmastatputratvāditaratatputravadityatra sādhanābhāse tatsadbhāvasiddheḥ | sapakṣe hītaratra tatputre tatputratvasya PrP-GL 70,38 sādhanasya śyāmatvavyāptasya sattvaṃ prasiddhaṃ | vivādādhyāsite ca tatputre pakṣīkṛte tatputratvasya sadbhāvāt pakṣadharma- PrP-GL 70,39 tvaṃ | vipakṣe vā śyāme kvacidanyaputre tatputratvasyābhāvāt vipakṣe'sattvamātraṃ ca | naca tāvatā sādhyasādha- PrP-GL 71,01 natvaṃ sādhanasya | nanu sākālyena sādhyanivṛttau sādhananivṛtterasaṃbhavāt paratra gaure'pi tatputre tatputratvasya bhāvāt PrP-GL 71,02 na samyak sādhanametat iti cet tarhi kārtsnyena sādhyanivṛttau sādhananivṛtterniścayaevaikaṃ sādhanalakṣaṇaṃ saevā- PrP-GL 71,03 nyathānupapattiniyamaniścayaḥ syādvādibhiḥ sādhanalakṣaṇamabhidhīyate tatsadbhāve pakṣadharmatvādyabhāve'pi sādhana- PrP-GL 71,04 sya samyaktvapratīteḥ udeṣyati śakaṭaṃ kṛttikodayādityasya pakṣadharmatvābhāve'pi prayojakatvavyavasthiteḥ | PrP-GL 71,05 na hi śakaṭe dharmiṇyudeṣyattāyāṃ sādhyāyāṃ kṛttikāyā udayo'sti tasya kṛttikādharmatvāt tato na pakṣa PrP-GL 71,06 dharmatvaṃ | yadi punarākāśaṃ kālo vā dharmī tasyodeṣyacchakaṭavattvaṃ sādhyaṃ kṛttikodayasādhanaṃ pakṣadharma eveti PrP-GL 71,07 mataṃ tadā dharitrīdharmiṇi mahodadhyādhārāgnimattvaṃ sādhyaṃ mahānasadhūmavattvaṃ sādhanaṃ pakṣadharmo'stu tathā ca mahā - PrP-GL 71,08 nasadhūmo mahodadhāvagniṃ gamayediti na kaścidapakṣadharmo hetuḥ syāt | athetthametasya sādhanasya pakṣadharmatva- PrP-GL 71,09 siddhāvapi na sādhyasādhanasāmarthyamavinābhāviniyamaniścayasyābhāvādityabhidhīyate tarhi sa eva sādhanalakṣa- PrP-GL 71,10 ṇamakṣūṇaṃ parīkṣādakṣairupalakṣyate | PrP-GL 71,11 yopyāha śakaṭodayo bhāvikāraṇaṃ kṛttikodayasya tadanvayavyatirekānuvidhānāt sati hi svakāle PrP-GL 71,12 bhaviṣyati śakaṭodaye kṛtikodaya upalabhyate nāsatītyanvayavyatirekānuvidhānaṃ siddhaṃ bhaviṣyacchakaṭakṛtti- PrP-GL 71,13 kodayayoḥ kāryakāraṇabhāvaṃ sādhayati vinaṣṭavartamānavadeva | yathaivodagādbharaṇiḥ kṛttikodādityatrātīto bhara- PrP-GL 71,14 ṇyudayaḥ kāraṇaṃ, kṛttikodayastatkāryaṃ svakāle'tīte sati bharaṇyudaye kṛttikodayasya bhāvādasatyabhāvācca tada- PrP-GL 71,15 nvayavyatirekānuvidhānāt kāryakāraṇabhāvaḥ | tathā bhaviṣyadvartamānayorapi prakṛtasādhyasādhanayornyāyasya PrP-GL 71,16 samānatvāt | nacaikasya kṛttikodayasya bhaviṣyadatītakāraṇadvitiyaṃ virudhyate bhinnadeśayoriva bhinnakālayo- PrP-GL 71,17 rapi sahakāritvavirodhāt | sahaikasya kāryasya kāraṇaṃ hi sahakāritvanibaṃdhanaṃ nābhinnakālatvamabhinnadeśavat | PrP-GL 71,18 nacātītānāgatau bharaṇyudayaśakaṭodayau kṛttikodayasyopādānakāraṇaṃ pūrvakṛttikālakṣaṇasyānudayamāpannasya PrP-GL 71,19 tadupādānakāraṇatvasaṃpratipatteḥ ? iti so'pi na prātītikavacanaḥ tathā pratītyabhāvāt | kāryakālamaprāpnu PrP-GL 71,20 vatorvinaṣṭānāgatayoḥ kāraṇatve hi vinaṣṭatamānāgatatamayorapi kāraṇatvaṃ kathaṃ vinivāryaṃ ? pratyāsattiviśeṣā- PrP-GL 71,21 bhāvāditi cet tarhi sa eva pratyāsattiviśeṣaḥ kāraṇatvābhimatayoratītānāgatayoḥ kāraṇatve heturvaktavyaḥ | PrP-GL 71,22 sa cātītasya kārye vyāpārastāvanna bhavati sarvathāpi kāryakāle tadasattvādanāgatavat | tadbhāve bhāvapratyāsa- PrP-GL 71,23 ttiviśeṣa ityapyasāraṃ atītasyānāgatasya cābhāva eva kāryasya bhāvāt bhāve cābhāvāt anyathā kāryakāra- PrP-GL 71,24 ṇayorekakālatāpatteḥ sakalasaṃtānānāmekakṣaṇavartitvaprasaṃgaḥ | naikakṣaṇasaṃtāno nāma tasyāparāmṛṣṭabheda- PrP-GL 71,25 nānākāryakāraṇalakṣaṇatvāt | PrP-GL 71,26 yadapyabhyadhāyi kāraṇasyātītasyānāgatasya ca svakāle bhāve kāryasya bhāvāt abhāve cābhāvāt tada PrP-GL 71,27 bhāvābhāvo'nvayavyatirekānuvidhānalakṣaṇaḥ pratyāsattiviśeṣo'styeva iti tadapyasaṃgataṃ kāraṇatvānabhimatā- PrP-GL 71,28 tītānāgatatamayorapi tathā tadbhāvaprasaṃgāt | kāryasya bhinnadeśasya tu kāraṇatve yuktastadbhāvabhāvaḥ kalaśakuṃ- PrP-GL 71,29 bhakārādivat | kuṃbhakārādiṣu hi bhinnasvadeśeṣu satsu kalaśasya bhāvo'satsu cābhāvasteṣāṃ tatra vyāpārāt | PrP-GL 71,30 kāraṇatvānabhimatasya tu bhinnadeśasya na kārye tadbhāvabhāvo tatra tasyāvyāpārāt atītānāgatavat | sato hi PrP-GL 71,31 kasya citkvacidvyāpāraḥ śreyān na punarasataḥ kharaviṣāṇāderiveti yuktaṃ tato bhinnadeśasyāpi kasyacidekasya PrP-GL 71,32 kārye vyāpriyamāṇasya sahakārikāraṇatvaṃ pratītimanusarati na punarbhinnakālasya pratītyatilaṃghanāt tato na PrP-GL 71,33 kṛttikodayaśakaṭodayayoḥ kāryakāraṇabhāvaḥ samavatiṣṭate vyāpyavyāpakabhāvavat | satyapi tayoḥ kāryakāraṇabhāve PrP-GL 71,34 na hetoḥ pakṣadharmatvaṃ yujyate iti pakṣadharmamaṃtareṇāpi hetorgamakatvasiddherna tallakṣaṇamutprekṣyate | tathā na sapakṣa PrP-GL 71,35 eva sattvaṃ niścitaṃ tadabhāve'pi sarvabhāvānāmanityatve sādhye sattvādeḥ sādhanasya svayaṃ sādhutvasamarthanāt | PrP-GL 71,36 vipakṣe punarasattvameva niścitaṃ sādhyāvinābhāviniyamaniścayarūpameveti tadeva hetoḥ pradhānalakṣaṇamastu kimatra PrP-GL 71,37 lakṣaṇāṃtareṇa ? PrP-GL 71,38 atha matametatpakṣadharmatvamasiddhatvamasiddhatvavyavacchedārthaṃ sādhanasya lakṣaṇaṃ niścīyate | sapakṣa eva sattvaṃ PrP-GL 71,39 viruddhatvavyavacchedāya | vipakṣe cāsattvaṃ–anekāṃtitvavyavacchittaye | tadaniścaye hetorasiddhatvādidoṣatrayaparihārā- PrP-GL 72,01 saṃbhavāt trairūpyaṃ tallakṣaṇaṃ saphalameva | taduktaṃ — PrP-GL 72,02 hetostriṣvapi rūpeṣu nirṇayastena varṇitaḥ | PrP-GL 72,03 asiddhaviparītārthavyabhicārivipakṣataḥ iti || 1 || PrP-GL 72,04 tadapyaparīkṣitābhidhānaṃ saugatasya hetoranyathānupapattiniyamaniścayādeva doṣatrayaparihārasiddheḥ svayama- PrP-GL 72,05 siddhasyānyathānupapattiniyamaniścayāsaṃbhavāt | anaikāṃtikaviparītārthavat tasya tathopapattiniyamaniścaya- PrP-GL 72,06 rūpatvāt | tasya cāsiddhavyabhicāriṇi viruddhe ca hetāvasaṃbhāvanīyatvāt | rūpatrayasyāvinābhāva- PrP-GL 72,07 niyamaprapaṃcatvāt sādhanalakṣaṇatve tata eva rūpaprapaṃcakasya sādhanalakṣaṇatvamastu | pakṣavyāpakatvānvayavya- PrP-GL 72,08 tirekābādhitaviṣayatvāsatpratipakṣarūpāṇi hi paṃcāpyavinābhāvaniyamaprapaṃca eva bādhitaviṣayasya satpra- PrP-GL 72,09 tipakṣitasya cāvinābhāvaniyamāniścayāt pakṣāvyāpakānanvayāvyatirekavat | na pakṣadharmatve satyeva sā- PrP-GL 72,10 dhanasya siddhatvaṃ yenāsiddhavivekatastattasya lakṣaṇaṃ, apakṣadharmasyāpi siddhatvasamarthanāt | nāpi sapakṣe PrP-GL 72,11 sattve eva viparītārthavivekaḥ sarvānekāṃtātmakatvasādhane sattvādeḥ sapakṣe sattvābhāve'pi viruddhatvābhā- PrP-GL 72,12 vāt parasya sarvānityatvasādhanavat | naca vyatirekamātre satyapi vyabhicāriviveke śyāmatve sādhye- PrP-GL 72,13 tatputratvādervyabhicārasādhanāt vyatirekaviśeṣastu tadevānyathānupapannatvamiti na trīṇi rūpāṇyavinā PrP-GL 72,14 bhāvaniyamaprapaṃcaḥ teṣu satsu hetoranyathānupapattidarśanāt | teṣāṃ tatprapaṃcatve kālākāśādīnāmapi tatpra- PrP-GL 72,15 paṃcatvaprasaktisteṣvapi satsu taddarśanāt | teṣāṃ sarvasādharaṇatvānna heturūpatvamityapi pakṣadharmatvādiṣu samānaṃ PrP-GL 72,16 teṣāmapi sādhāraṇatvāddhetvābhāseṣvapi bhāvāt | tato'sādhāraṇaṃ lakṣaṇamācakṣāṇairanyathānupapannatvameva niyataṃ PrP-GL 72,17 hetulakṣaṇaṃ pakṣīkartavyaṃ | tathoktaṃ — PrP-GL 72,18 anyathānupapannatvaṃ yatra tatra trayeṇa kiṃ PrP-GL 72,19 nānyathānupapannatvaṃ yatra tatra trayeṇa kiṃ || 1 || iti PrP-GL 72,20 etena paṃcarūpāṇi hetoravinābhāvaniyamaprapaṃca eva ityetadapāstaṃ satyapyabādhitaviṣayatve satpratipakṣe PrP-GL 72,21 cāvinābhāvaniyamānavalokāt | pakṣavyāpakatvānyayavyatirekavat | sa śyāmastatputratvāditaratatputravat PrP-GL 72,22 ityatra tatputratvasya hetorviṣaye śyāmatve bādhakasya pratyakṣāderabhāvāt avādhitaviṣayatvasiddhāvapi avinā- PrP-GL 72,23 bhāvaniyamāsattvāt aśyāmena tatputreṇa vyabhicārāt | tathā tasya śyāmatvasādhanānumānasya pratipakṣasyāsa- PrP-GL 72,24 ttvāt asatpratipakṣatve satyapi vyabhicārātsādhanasya tadabhāvaḥ pratipattavyaḥ | tadatraivaṃ vaktavyaṃ — PrP-GL 72,25 anyathānupapannatvaṃ rūpaiḥ kiṃ paṃcabhiḥ kṛtaṃ PrP-GL 72,26 nānyathānupapannatvaṃ rūpaiḥ kiṃ paṃcabhiḥ kṛtaṃ || 1 || iti PrP-GL 72,27 tadevamanyathānupapattiniyamaniścaya evaikaṃ sādhanasya lakṣaṇaṃ pradhānaṃ tasminsati trilakṣaṇasya paṃcala- PrP-GL 72,28 kṣaṇasya prayogo nivāryate eveti prayogaparipāṭyāḥ pratipādyānurodhataḥ parānugrahapravṛttairabhyupagamāt | tathā cā- PrP-GL 72,29 bhyadhāyi kumāranaṃdibhaṭṭārakaiḥ — PrP-GL 72,30 anyathānupapattyekalakṣaṇaṃ liṃgamaṃgyate PrP-GL 72,31 prayogaparipāṭī tu pratipādyānurodhataḥ || 1 || iti PrP-GL 72,32 tacca sādhanaṃ ekalakṣaṇaṃ sāmanyādekavidhamapi viśeṣato'tisaṃkṣepāddvividhaṃ vidhisādhanaṃ saṃkṣepāstrividhaṃ- PrP-GL 72,33 mabhidhīyate kāryaṃ kāraṇasya, kāraṇaṃ kāryasya, akāryakāraṇamakāryakāraṇasyeti prakārāṃtarasyātraivāṃtarbhāvāt | PrP-GL 72,34 tatra kāryaṃ hetuḥ, agniratra dhūmāt iti kāryakāryāderatraivāṃtargatatvāt | kāraṇaṃ hetuḥ — astyatra chāyā chatrāt PrP-GL 72,35 iti kāraṇakāraṇāderatrānupraveśānnārthātaratvaṃ | na cānukūlatvamātramatyakṣaṇaprāptaṃ vā kāraṇaṃ liṃgamucyate yena PrP-GL 72,36 pratibaṃdhavaikalyasaṃbhavādvyabhicāri syāt | dvitīyakṣaṇe kāryasya pakṣīkaraṇādanumānānarthakatvaṃ vā kāryāvinā- PrP-GL 72,37 bhāviniyamatayā niścitasyānumānakālaprāptasya kāraṇasya viśiṣṭasya liṃgatvāt | akāryakāraṇaṃ caturvidhaṃ — PrP-GL 72,38 vyāpyaṃ sahacaraṃ pūrvacaraṃ, uttaracaraṃ ceti | tatra vyāpyaliṃgaṃ vyāpakasya yathā sarvamanekāṃtātmakaṃ sattvāditi PrP-GL 72,39 sattvaṃ hi vastutvaṃ — PrP-GL 73,01 utpādavyayadhrauvyayuktaṃ sat PrP-GL 73,02 iti vacanāt | naca tadekāṃtena sunayaviṣayeṇa vyabhicāri tasya vastvaṃśatvāt | sahacaraṃ liṃgaṃ yathā — PrP-GL 73,03 asti tejasi sparśasāmānyaṃ na rūpasāmānyasya kāryaṃ kāraṇaṃ vā nāpi rūpasāmānyaṃ sparśasāmānyasya tayoḥ PrP-GL 73,04 sarvatra sarvadā samakālatvāt sahacaratvaprasiddheḥ | etena saṃyogina ekārthasamavāyinaśca sādhyasamakālasya PrP-GL 73,05 sahacaratvaṃ niveditamekasāmagryadhīnasyaiva pratipattavyaṃ samavāyinaḥ kāraṇatvavat | pūrvacaraṃ liṃgaṃ yathodeṣyati PrP-GL 73,06 śakaṭaṃ kṛttikodayāt iti pūrvapūrvacarādyanenaiva saṃgṛhītaṃ | uttaracaraliṃgaṃ yathā — udagādbharaṇiḥ kṛtikodayāt PrP-GL 73,07 iti, uttarottaracarametenaiva saṃgṛhyate tadetatsādhyasya vidhau sādhanaṃ ṣaḍvidhamuktaṃ | pratiṣedhe tu pratiṣedhyasya viruddhaṃ PrP-GL 73,08 kāryaṃ viruddhaṃ kāraṇaṃ viruddhākāryakāraṇaṃ ceti | tatra viruddhakāryaliṃgaṃ-nāstyatra śītasparśo dhūmāt iti śīta PrP-GL 73,09 sparśena hi viruddho vanhiḥ tasya kāryaṃ dhūma iti viruddhakāraṇaṃ | nāsya puṃso'satyamasti samyagjñānāt iti viruddhaṃ PrP-GL 73,10 hyasatyena satyaṃ tasya kāraṇaṃ samyagjñānaṃ yathārthajñānaṃ rāgadveṣarahitaṃ tatkutaścitsuktābhidhānādeḥ prasiddhyat PrP-GL 73,11 satyaṃ sādhayati | tacca siddhyadasatyaṃ pratiṣedhayati iti | viruddhākāryakāraṇaṃ caturvidhaṃ–viruddhavyāpyaṃ viruddhasaha- PrP-GL 73,12 caraṃ viruddhapūrvacaraṃ viruddhottaracaraṃ ceti tatra viruddhavyāpyaṃ nāstyatra śītasparśaḥ, auṣṇyāt | auṣṇyaṃ hi PrP-GL 73,13 vyāpyamagneḥ sa ca viruddhaḥ śītasparśena pratiṣedhyeneti | viruddhasahacaraṃ nāstyasya mithyājñānaṃ samyagdarśanāditi PrP-GL 73,14 mithyājñānena hi samyagjñānaṃ viruddhaṃ tatsahacaraṃ samyagdarśanamiti | viruddhapūrvacaraṃ nodeṣyati muhūrtāṃte śaṃkaṭaṃ PrP-GL 73,15 revatyudayāt | śakaṭodayaviruddho hyaśvanyudayaḥ tatpūrvacaro revatyudayaḥ | viruddhottaracaraṃ–muhūrtāt prāṅgodagādbharaṇiḥ PrP-GL 73,16 puṣpodayāditi | bharaṇyudayaviruddho hi punarvasūdayaḥ taduttaracaraḥ puṣpodaya iti | tānyetāni sākṣātpratiṣedhya- PrP-GL 73,17 viruddhakāryādīni liṃgāni vidhidvāreṇa pratiṣedhasādhanāni ṣaḍabhihitāni | paraṃparayā tu kāraṇaviruddhakāryaṃ vyāpa- PrP-GL 73,18 kaviruddhakāryaṃ kāraṇavyāpakaviruddhakāryaṃ vyāpakakāraṇaviruddhakāryaṃ kāraṇaviruddhakāraṇaṃ vyāpakaviruddhakāraṇaṃ kāra- PrP-GL 73,19 ṇavyāpakaviruddhakāraṇaṃ vyāpakakāraṇaviruddhakāraṇaṃ ceti tathā kāraṇaviruddhavyāpyādīni kāraṇaviruddhacahacarā- PrP-GL 73,20 dīni ca yathāpratīti vaktavyāni | tatra kāraṇaviruddhakāryaṃ–nāstyasya himajanitaromaharṣādiviśeśo dhūmāt PrP-GL 73,21 iti pratiṣedhyasya hi romaharṣādiviśeṣasya kāraṇaṃ himaṃ tadviruddho'gniḥ tatkāryaṃ dhūma iti | vyāpakaviruddhakāryaṃ PrP-GL 73,22 nāstyatra śītasāmānyavyāptaḥ śītasparśaviśeṣo dhūmāt iti śītasparśaviśeṣasya hi niṣedhyasya vyāpakaṃ śī- PrP-GL 73,23 tasāmānyaṃ tadviruddho'gniḥ tasya kāryaṃ dhūma iti | kāraṇavyāpakaviruddhakāryaṃ nāstyatra himatvavyāptahimaviśe- PrP-GL 73,24 ṣajanitaromaharṣādiviśeṣo dhūmāt iti romaharṣādiviśeṣasya hi kāraṇaṃ himaviśeṣastasya vyāpakaṃ himatvaṃ PrP-GL 73,25 tadviruddhogniḥ tatkāryaṃ dhūma iti | vyāpakakāraṇaviruddhakāryaṃ — nāstyatra śītasparśaviśeṣastadvyāpakaśītaspa- PrP-GL 73,26 rśamātrakāraṇahimaviruddhāgnikāryadhūmāditi śītasparśaviśeṣasya hi vyāpakaṃ śītasparśamātraṃ tasya kāraṇaṃ himaṃ PrP-GL 73,27 tadviruddhognistatkāryaṃ dhūma iti | kāraṇaviruddhakāraṇaṃ–nāstyasya mithyācaraṇaṃ tattvārthopadeśagrahaṇāt mi- PrP-GL 73,28 thyācaraṇasya hi kāraṇaṃ mithyājñānaṃ tadviruddhaṃ tattvajñānaṃ tasya kāraṇaṃ tattvārthopadeśagrahaṇaṃ | tattvārtho- PrP-GL 73,29 padeśaśravaṇe satyapi kasya cittatvajñānāsaṃbhavād grahaṇavacanaṃ | tattvārthānāṃ śraddhānapūrvakaṃ–avadhāraṇaṃ hi PrP-GL 73,30 grahaṇamiṣṭaṃ, anyathāsya grahaṇābhāsatvāt | mithyācaraṇasya vātra nāstitā sādhyate na punaranācaraṇasya PrP-GL 73,31 tattvārthopadeśagrahaṇādutpannatattvajñānasyāpyasaṃyatasamyagdṛṣṭeścāritrāsaṃbhavāt — anācārasya prasiddheḥ | na tu mi- PrP-GL 73,32 thyācaraṇamapyasya saṃbhavati tattvajñānavirodhāt tena saha tasyānavasthānāt iti | tathā vyāpakaviruddhakāraṇaṃ PrP-GL 73,33 liṃgaṃ–nāstyasyātmani mithyājñānaṃ tattvārthopadeśagrahaṇāt iti ātmani mithyājñānaviśeṣasya vyāpakaṃ mithyā- PrP-GL 73,34 jñānamātraṃ tadviruddhaṃ satyajñānaṃ tasya kāraṇaṃ tattvārthopadeśagrahaṇaṃ yathārthopavarṇitamiti | kāraṇavyāpakaviruddha- PrP-GL 73,35 kāraṇaṃ–nāstyasya mithyācaraṇaṃ tattvārthopadeśagrahaṇāditi atra mithyācaraṇasya kāraṇaṃ mithyājñānaviśeṣaḥ PrP-GL 73,36 tasya vyāpakaṃ mithyājñānamātraṃ tadviruddhaṃ tattvajñānaṃ, tasya kāraṇaṃ tattvārthopadeśagrahaṇamiti pratyeyaṃ | PrP-GL 73,37 vyāpakakāraṇaviruddhakāraṇaṃ liṃgaṃ nāstyasya mithyācaraṇaviśeṣastattvārthopadeśagrahaṇāditi mithyācaraṇa viśe- PrP-GL 73,38 ṣasya hi vyāpakaṃ mithyācaraṇasāmānyaṃ tasya kāraṇaṃ mithyājñānaṃ tadviruddhaṃ tattvajñānaṃ tasya kāraṇaṃ tattvārthopade- PrP-GL 74,01 śagrahaṇamiti tathā kāraṇaviruddhavyāpyaṃ liṃgaṃ na saṃti sarvathaikāṃtavādinaḥ praśamasaṃvegānukaṃpāstikyāni PrP-GL 74,02 vaiparyāsikamithyādarśanaviśeṣāt | praśamādīnāṃ hi kāraṇaṃ samyagdarśanaṃ tadviruddhaṃ mithyādarśanasāmānyaṃ tena PrP-GL 74,03 vyāpyaṃ mithyādarśanaṃ vaiparyāsikaviśiṣṭamiti | vyāpakaviruddhavyāpyaṃ–na saṃti syādvādino vaiparyāsikādimi- PrP-GL 74,04 thyādarśanaviśeṣāḥ satyajñānaviśeṣāt iti vaiparyāsikādimithyādarśanaviśeṣāṇāṃ hi vyāpakaṃ mithyādarśanasā- PrP-GL 74,05 mānyaṃ tadviruddhaṃ tattvajñānasāmānyaṃ tasya vyāpyastattvajñānaviśeṣa iti | kāraṇavyāpakaviruddhavyāpyaṃ — na PrP-GL 74,06 saṃtyasya praśamādīni mithyājñānaviśeṣāditi, praśamādīnāṃ hi kāraṇaṃ samyagdarśanaviśeṣaḥ tasya vyāpakaṃ samya- PrP-GL 74,07 gdarśanasāmānyaṃ tadviruddhaṃ mithyājñānasāmānyaṃ tena vyāpto mithyājñānaviśeṣa iti | vyāpakakāraṇaviruddha PrP-GL 74,08 vyāpyaṃ liṃgaṃ na saṃtyasya tattvajñānaviśeṣāḥ mithyārthopadeśagrahaṇaviśeṣāt | tattvajñānaviśeṣāṇāṃ vyāpakaṃ PrP-GL 74,09 tattvajñānasāmānyaṃ tasya kāraṇaṃ tattvārthopadeśagrahaṇaṃ tadviruddhaṃ mithyārthopadeśagrahaṇasāmānyaṃ tena vyāpto PrP-GL 74,10 mithyārthopadeśagrahaṇaviśeṣa iti | evaṃ kāraṇaviruddhasahacaraṃ liṃgaṃ–saṃtyasya praśamādīni mithyājñānāditi PrP-GL 74,11 praśamādīnāṃ hi kāraṇaṃ samyagdarśanaṃ tadviruddhaṃ mithyādarśanaṃ tatsahacaraṃ mithyājñānamiti | vyāpakaviruddha- PrP-GL 74,12 sahacaraṃ–na saṃtyasya mithyādarśanaviśeṣāḥ samyagjñānāditi mithyādarśanaviśeṣāṇāṃ hi vyāpakaṃ mithyādarśa- PrP-GL 74,13 nasāmānyaṃ tadviruddhaṃ tattvārthaśraddhānaṃ samyagdarśanaṃ tatsahacaraṃ samyagjñānamiti | kāraṇavyāpakaviruddhasahacaraṃ — PrP-GL 74,14 na saṃtyasya praśamādīni mithyājñānāditi praśamādīnāṃ hi kāraṇaṃ samyagdarśanaviśeṣāsteṣāṃ vyāpakaṃ samya- PrP-GL 74,15 gdarśanasāmānyaṃ tadviruddhaṃ mithyādarśanaṃ tatsahacaraṃ mithyājñānamiti | vyāpakakāraṇaviruddhasahacaraṃ na saṃtyasya PrP-GL 74,16 mithyādarśanaviśeṣāḥ satyajñānāditi mithyādarśanaviśeṣāṇāṃ hi vyāpakaṃ mithyādarśanasāmānyaṃ tasya kāraṇaṃ PrP-GL 74,17 darśanamohodayastadviruddhaṃ samyagdarśanaṃ tatsahacaraṃ samyagjñānamiti | tadetsāmānyato virodhiliṃgaṃ, prapaṃcato PrP-GL 74,18 dvāviṃśatiprakāramapi bhūtamabhūtasya gamakamanyathānupapannatvaniyamaniścayalakṣaṇatvāt pratipattavyaṃ | bhūtaṃ bhūtasya PrP-GL 74,19 prayojakaṃ kāryādi ṣaṭprakāraṃ pūrvamuktaṃ | taditthaṃ vidhimukhena vidhāyakaṃ-pratiṣedhamukhena pratiṣedhakaṃ ca liṃgama- PrP-GL 74,20 bhidhāya sāṃprataṃ pratiṣedhamukhena vidhāyakaṃ pratiṣedhakaṃ ca sādhanamabhidhīyate tatrābhūtaṃ bhūtasya vidhāyakaṃ-yathā — PrP-GL 74,21 astyasya prāṇino vyādhiviśeṣo nirāmayaceṣṭānupalabdheriti | tathā — asti sarvathaikāṃtavādināmajñānādi- PrP-GL 74,22 rdoṣaḥ yuktiśāstrāviruddhavacanābhāvāt iti astyasya munerāptatvaṃ visaṃvādakatvābhāvāt | abhūdetasya tāla- PrP-GL 74,23 phalasya patanakarma vṛṃtasaṃyogābhāvāt iti vahudhā dṛṣṭavyaṃ | tathaivābhūtamabhūtasya pratiṣedhasya pratiṣedhakaṃ yathā — PrP-GL 74,24 nāstyatra śavaśarīre buddhirvyāpāravyāhārākāraviśeṣānupalabdheriti kāryānupalabdhiḥ | na saṃtyasya praśamādīni PrP-GL 74,25 tattvārthaśraddhānānupalabdheriti kāraṇānupalabdhiḥ | nāstyatra śiṃśapā vṛkṣānupalabdheriti vyāpakānupalabdhiḥ | PrP-GL 74,26 nāstyasya tattvajñānaṃ samyagdarśanābhāvāt iti sahacarānupalabdhiḥ | na bhaviṣyati muhūrtāṃte śakaṭodayaḥ kṛtti- PrP-GL 74,27 kodayānupalabdheriti pūrvacarānupalabdhiḥ | nodagādbharaṇirmuhūrtātprākkṛttikodayānupalabdheriti uttaracarānupa- PrP-GL 74,28 labdhiḥ | eva paraṃparayā kāraṇādyanupalabdhiḥ vyāpakavyāpakānupalabdhyādikamapi bahudhā pratiṣedhadvāreṇa PrP-GL 74,29 pratiṣedhasādhanamavadhāraṇīyaṃ | PrP-GL 74,30 atra saṃgrahaślokāḥ — PrP-GL 74,31 syātkāryaṃ kāraṇavyāpyaṃ prāk sahottaracāri ca PrP-GL 74,32 liṃgaṃ tallakṣaṇavyāpterbhūtaṃ bhūtasya sādhakaṃ || 1 || PrP-GL 74,33 ṣoḍhā viruddhakāryādi sākṣādevopavarṇitaṃ PrP-GL 74,34 liṃgaṃ bhūtamabhūtasya liṃgalakṣaṇayogataḥ || 2 || PrP-GL 74,35 pāraṃparyāttu kāryaṃ syāt kāraṇaṃ vyāpyameva ca PrP-GL 74,36 sahacāri ca nirdiṣṭaṃ pratyekaṃ taccaturvidhaṃ || 3 || PrP-GL 74,37 kāraṇāddviṣṭhakāryādibhedenodāhṛtaṃ purā PrP-GL 74,38 yathā ṣoḍaśabhedaṃ syāt dvāviṃśātividhaṃ tataḥ || 4 || PrP-GL 74,39 liṃgaṃ samuditaṃ jñeyamanyathānupapattimat PrP-GL 75,01 tathā bhūtamabhūtasyāpyūhyamanyadapīdṛśaṃ || 5 || PrP-GL 75,02 abhūtaṃ bhūtamunnītaṃ bhūtasyānekadhā budhaiḥ PrP-GL 75,03 tathā 'bhūtamabhūtasya yathāyogyamudāharet || 6 || PrP-GL 75,04 bahudhāpyevamākhyātaṃ saṃkṣepeṇa caturvidhaṃ PrP-GL 75,05 atisaṃkṣepato dvedhopalaṃbhānupalaṃbhabhṛt || 7 || PrP-GL 75,06 etena kāryasvabhāvānupalaṃbhavikalpāt trividhameva liṃgamiti niyamaḥ pratyākhyātaḥ sahacarāderliṃgāṃtaratvāt PrP-GL 75,07 pratyakṣapūrvakaṃ trividhamanumānaṃ-pūrvavaccheṣavatsāmānyatodṛṣṭamityapi | yadi pūrvavaccheṣavat kevalānvayi, pūrvavatsāmānya- PrP-GL 75,08 todṛṣṭaṃ kevalavyatireki pūrvavaccheṣavatsāmānyatodṛṣṭamanvayavyatireki vyākhyāyate trisūtrīkaraṇādasya sūtrasya tadā na PrP-GL 75,09 kiṃcidviruddhaṃ nigaditaliṃgaprakāreṣu trividhasyāpi saṃbhavāt | yathopapattiniyamātkevalānvayino gamakatvāvirodhāt | PrP-GL 75,10 tatra vaidharmyadṛṣṭāṃtābhāve'pi sādhyāvinābhāvaniyamaniścayāt | atha pūrvavatkāraṇātkāryānumānaṃ śeṣavat kāryā- PrP-GL 75,11 tkāraṇānumānaṃ sāmānyato dṛṣṭaṃ | akāryakāraṇādakāryakāraṇānumānaṃ sāmānyato'vinābhāvamātrāditi vyākhyāyate PrP-GL 75,12 tadāpi syādvādināmabhimatameva tathā sarvahetuprakārasaṃgrahasya saṃkṣepataḥ pratipādanāt | yadāpi pūrvavatpūrvaliṃga- PrP-GL 75,13 liṃgisaṃbaṃdhasya kvacinniścayādanyatra pūrvavadvartamānaṃ śeṣavatpariśeṣānumānaṃ prasaktapratiṣedhe pariśiṣṭasya pratipatteḥ | PrP-GL 75,14 sāmānyato dṛṣṭaṃ viśiṣṭavyaktau saṃbaṃdhāgrahaṇātsāmānyena dṛṣṭaṃ yathā — gatimānādityaḥ deśāddeśāṃtaraprāpteḥ devada- PrP-GL 75,15 ttavaditi vyākhyā vidhīyate tadāpi syādvādināṃ nānavadheyaṃ pratipāditahetuprapaṃcasyaiva viśeṣaprakāśanāt | PrP-GL 75,16 sarvaṃ hi liṃgaṃ pūrvavadeva pariśeṣānumānasyāpi pūrvavattvasiddheḥ, prasaktapratiṣedhasya pariśiṣṭapratipattyavinābhūtasya PrP-GL 75,17 pūrvaṃ kvacinniścitasya vivādādhyāsitapariśiṣṭapratipattau sādhanasya prayogāt | sāmānyatodṛṣṭasya ca pūrvavattva- PrP-GL 75,18 pratīteḥ kvaciddeśāṃtaraprāpteḥ | gatimatyavinābhāvinyā eva devadattādau pratipatteranyathā tadanumānāpravṛtteḥ | PrP-GL 75,19 pariśeṣānumānameva vā sarvaṃ saṃpratīyate pūrvavato'pi dhūmātpāvakānumānasya prasaktau pāvakapratiṣedhāt pravṛttighaṭanāt | PrP-GL 75,20 tadapratipattau vivādānupapatteranumānavaiyarthyāt tathā sāmānyatodṛṣṭasyāpi deśāṃtaraprāpterādityagatyanumānasya PrP-GL 75,21 tadagatimattvasya prasaktasya pratiṣedhādupapatteriti | sakalaṃ sāmānyatodṛṣṭameva vā sarvatra sāmānyenaiva liṃgaliṃgi PrP-GL 75,22 saṃbaṃdhapratipatterviśeṣatastatsaṃbaṃdhasya pratipattumaśakteḥ | kena cidviśeṣeṇa liṃgabhedakalpanā na nivāryate eva PrP-GL 75,23 prakārāṃtaratastadbhedakalpanāvat | kevalamanyathānupapannatvaniyamaniścaya eva hetoḥ prayojakatvanimittaṃ tasmin PrP-GL 75,24 sati hetuprakārabhedaparikalpanāyāḥ pratipatturabhiprāyavaicitryāt | vaicitryaṃ nānyatheti suniścitaṃ naścetasi tathā PrP-GL 75,25 pratīterabādhyamānatvāt | yadāpi–avītaṃ vītaṃ vītāvītamiti liṃgaṃ trividhamanumanyate tadāpi nānyathānupapannatva PrP-GL 75,26 niyamaniścayalakṣaṇamatikramya vyavatiṣṭhate | nāpi pratipāditahetuprapaṃcabahirbhūtaṃ samayāṃtarabhāṣayā kevalānvayyādi PrP-GL 75,27 trayasyaiva tathāvidhānāt | kvacitsādhyasādhanadharmayoḥ sāhacaryamavinābhāvaniyamalakṣaṇamupalabhyānyatra sādhanadharma- PrP-GL 75,28 darśanāt | sādhyadharmapratipattirāvītamucyate yathā guṇāguṇinau parasparaṃ bhinnau bhinnapratyayaviṣayatvāt ghaṭapaṭava- PrP-GL 75,29 dīti tacca kevalānvayīṣyate kathaṃcidbhedaeva sādhye 'nyathānupapannatvasiddheḥ sarvathā bhede guṇaguṇibhāvavirodhāt PrP-GL 75,30 gamakatvāsiddheḥ | tathā kvacidekasya dharmasya vyāvṛttau parasya dharmasya vyāvṛttiṃ niyamavatīmupalabhyānyatra PrP-GL 75,31 taddharmasya niścayāt sādhyasiddhirvītaṃ kathyate yathā sātmakaṃ jīvaccharīraṃ prāṇādimattvāt iti tadidaṃ kevala PrP-GL 75,32 vyatirekīṣṭhaṃ pariṇāminātmanā sātmakatvavyāvṛttau bhasmani prāṇādimattvavyāvṛttiniyamaniścayāt niranvaya PrP-GL 75,33 kṣaṇikacittavat kūṭasthenātmanā prāṇādyarthakriyāniṣpādanavirodhāt | vītāvitaṃ tu tadubhayalakṣaṇayogādanva- PrP-GL 75,34 yavyatireki dhūmādeḥ pāvakādyanumānaṃ prasiddhameveti na hetvaṃtaramasti tataḥ sūktaṃ — anyathānupapattiniyamaniścaya- PrP-GL 75,35 lakṣaṇaṃ sādhanaṃ atisaṃkṣepavistarato'bhihitasya sakalasādhanaviśeṣasya tena vyāptatvāt | tathāvidhalakṣaṇātsā- PrP-GL 75,36 dhanāt sādhye sādhayituṃ śakye, abhiprete kvacidaprasiddhe ca vijñānamanumānamiti | sādhayitumaśakye sarvathaikāṃte PrP-GL 75,37 sādhanasyāpravṛtteḥ tatra tasya viruddhatvāt svayamanabhiprete cātiprasaṃgāt prasiddhe ca vaiyarthyāt tasya sādhyābhāsattva PrP-GL 75,38 prasiddheḥ pratyakṣādiviruddhasyāniṣṭasya suprasiddhasya ca sādhanāviṣayatvaniścayāt | PrP-GL 76,01 taduktaṃ — akalaṃkadevaiḥ — PrP-GL 76,02 sādhyaṃ śakyamabhipretemaprasiddhaṃ tato'pare PrP-GL 76,03 sādhyābhāsaṃ viruddhādi sādhanāviṣayatvataḥ || 1 || PrP-GL 76,04 tadetsādhanāt sādhyavijñānamanumānaṃ svārthamabhinibodhalakṣaṇaṃ viśiṣṭamatijñānaṃ sādhyaṃ pratyabhimukhānnitthami- PrP-GL 76,05 tātsādhanādupajātabodhasya tarkaphalasyābhinibodha iti saṃjñāpratipādanāt | parārthamanumānamanakṣaraśrutajñānaṃ — PrP-GL 76,06 akṣaraśrutajñānaṃ ca tasya śrotramatipūrvakasya ca tathātvopapatteḥ ? | śabdātmakaṃ tu parārthānumānamayuktaṃ śabdasya PrP-GL 76,07 pratyavamarśino'pi sarvasya dravyāgamarūpatvapratīteḥ kathamanyathā pratyakṣamapi śabdātmakaṃ parārthaṃ na bhavet sarvathā PrP-GL 76,08 viśeṣābhāvāt pratipādakapratipādyajanayoḥ svaparārthānumānakāryakāraṇatvasiddherupacārādanumānaparāmarśino PrP-GL 76,09 vākyasya parārthānumānatvapratipādanamaviruddhaṃ nānyathātiprasaṃgāditi boddhavyaṃ | tadetparokṣaṃ pramāṇamaviśadatvāt PrP-GL 76,10 śrutajñānavat | PrP-GL 76,11 kiṃ punaḥ śrutajñānamityetadabhidhīyate — śrutajñānāvaraṇavīryāṃtarāyakṣayopaśamaviśeṣāṃtaraṃge kāraṇe sati PrP-GL 76,12 bahiraṃge matijñāne ca, aniṃdriyaviṣayālaṃbanaṃ, aviśadaṃ jñānaṃ śrutajñānaṃ | kevalajñānaṃ tīrthakaratvanāmapuṇyāti- PrP-GL 76,13 śayodayanimittakabhagavattīrthakaradhvaniviśeṣādutpannaṃ gaṇadharadevaśrutajñānamevamasaṃgṛhītaṃ syāditi na śaṃkanīyaṃ PrP-GL 76,14 tasyāpi śrotramatipūrvakatvāt | prasiddhamatiśrutāvadhimanaḥparyayajñānāni vacanajanitapratipādyajanavacanaśrutajñā- PrP-GL 76,15 navat | samudraghoṣajaladharasvanaśrutijanitatadavinābhāvipadārthaviṣayaśrutajñānavadvā tato niravadyaṃ śrutajñānalakṣaṇaṃ- PrP-GL 76,16 avyāptyativyāptyasaṃbhavadoṣarahitatvāt | anumānalakṣaṇavat | tadevaṃvidhaṃ śrutajñānaṃ pramāṇamavisaṃvādakatvāt PrP-GL 76,17 pratyakṣānumānavat | nacāsiddhamavisaṃvādakatvamasyeti śaṃkitavyaṃ tato'rthaṃ paricchidya pravartamānasya visaṃvādā- PrP-GL 76,18 bhāvāt sarvadā'rthakriyāyāṃ saṃvādaprasiddheḥ pratyakṣādivat | PrP-GL 76,19 nanu ca śrotramatipūrvakaśrutajñānādarthaṃ pratipadya vartamānasyārthakriyāyāmavisaṃvādakasya kvacidabhāvāt na PrP-GL 76,20 prāmāṇyaṃ sarvatrānāśvāsāditi cet ? na pratyakṣāderapi śuktikāśakalaṃ rajatākāratayā paricchidya tatra pravarta PrP-GL 76,21 mānasyārthakriyāyāṃ rajatasādhyāyāmavisaṃvādavirahāt | sarvatra pratyakṣe'nāśvāsādaprāmāṇyaprasaṃgāt | pratyakṣābhāse PrP-GL 76,22 visaṃvādadarśanānna pratyakṣe'nāśvāso'numānavaditi cettarhi śrutajñānābhāsādvisaṃvādaprasiddheḥ satyaśrutajñāne kathama- PrP-GL 76,23 nāśvāsaḥ ? naca satyaṃ śrutajñānamasiddhaṃ tasya loke prasiddhatvāt suyuktikasadbhāvācca tathāhi śrotramatipūrvakaṃ śrutajñānaṃ PrP-GL 76,24 prakṛtaṃ satyameva aduṣṭakāraṇajanyatvāt pratyakṣādivat | taddvividhaṃ sarvajñāsarvajñavacanaśravaṇanimittatvāt | taccobha- PrP-GL 76,25 yamaduṣṭakāraṇajanyaṃ guṇavādvaktṛkaśabdajanitatvāt | PrP-GL 76,26 nanu ca nadyāstīre modakarāśayaḥ saṃtīti prahasanena guṇavadvaktṛkaśabdādupajanitasyāpi śrutajñānasyāsa- PrP-GL 76,27 tyatvasiddhervyabhicāriguṇavadvaktṛkaśabdajanitatvamaduṣṭakāraṇajanyatve sādhye tato na tattadgamakamiti na maṃtavyaṃ PrP-GL 76,28 prahasanaparasya vakturguṇavattvāsiddheḥ prahasanasyaiva doṣatvādajñānādivat | kathaṃ punarvivādāpannasya śrotramatipūrvaka PrP-GL 76,29 śrutajñānastha guṇavadvaktṛkaśabdajanitatvaṃ siddhaṃ ? iti cet suniśacitāsaṃbhavadbādhakatvāditi bhāṣāmahe | PrP-GL 76,30 pratyakṣe hyarthe pratyakṣasyānumeye'numānasyāṃtyaṃtaparokṣe cāgamasya bādhakasyāsaṃbhavāt asaṃbhavadbādhakatvaṃ tasya siddhaṃ | PrP-GL 76,31 deśakālapuruṣāṃtarāpekṣayāpi saṃśayānutpatteḥ suniścitatvaviśeṣaṇamapi sādhanasyeti nāsiddhatāśaṃkāvatarati | PrP-GL 76,32 nāpyenaikāṃtikatā vipakṣe kvacidasaṃbhavāt | na viruddhatā suniścitāsaṃbhavadbādhakasya śrutajñānasya aguṇavadvaktṛka PrP-GL 76,33 śabdajanitasya vādiprativādiprasiddhasyāsaṃbhāvyamānatvāt | tathā vyāhatatvācca | kathaṃcidapauruṣeyaśabdajanita PrP-GL 76,34 śrutajñānasya tu guṇavadvaktṛkaśabdajanitatvenāduṣṭakāraṇajanyatvaṃ siddhyet | tataśca satyatvamiti syādvādināṃ PrP-GL 76,35 sarvamanavadyaṃ paryāyārthikanayaprādhānyāt dravyārthikanayaguṇabhāvācca śrutajñānasya guṇavadvaktṛkaśabdajanitatva- PrP-GL 76,36 siddheḥ dravyārthikaprādhānyātparyāyārthikaguṇabhāvācca guṇavadvyākhyātṛkaśabdajanitatvopapatteśca | naca sarvathā PrP-GL 76,37 pauruṣeyaḥśabdo'pauruṣeyo vā pramāṇataḥ siddhyate | PrP-GL 76,38 nanu ca vivādāpannaḥ śabdaḥ pauruṣeya eva prayatnānaṃtarīyakatvāt paṭādivadityanumānāt āgamasya dvāda- PrP-GL 76,39 śāṃgasyāṃgabāhyasya cānekabhedasya pauruṣeyatvameva yuktaṃ bhāratādivaditi kaścit so'pyevaṃ pṛṣṭaḥ sannācaṣṭāṃ–kiṃ PrP-GL 77,01 sarvathā prayatnāṃtarīyatvahetuḥ kathaṃcidvā ? sarvathā cet? aprasiddhaḥ syādvādino dravyārthādiprayatnāṃnaṃtarīyakatvādā- PrP-GL 77,02 gamasya | kathaṃciccedviruddhaḥ kathaṃcidapauruṣayatvasādhanāt | prayatnānaṃtarīyakatvaṃ hi pravacanasyoccārakapuruṣa- PrP-GL 77,03 prayatnānaṃtaropalaṃbhāt syāt utpādakapuruṣaprayatnāṃnaṃtaropalaṃbhādvā ? prathamakalpanāyāmuccārakapuruṣāpekṣayā pauru- PrP-GL 77,04 ṣeyatvameva tasya saṃprati purāṇapuruṣotpāditakāvyaprabaṃdhasyeva prasaktaṃ | na punarutpādakapuruṣāpekṣayā pravacanasyānā- PrP-GL 77,05 dinidhanasyotpādakapuruṣābhāvāt | sarvajña utpādaka iti cet ? varṇātmanaḥ padavākyātmano vā pravacanasyo- PrP-GL 77,06 tpādakaḥ sa syāt ? na tāvadvarṇātmanastadvarṇānāṃ prāgapi bhāvāt tatsadṛśānāṃ pūrvaṃ bhāvo na punasteṣāṃ ghaṭādī- PrP-GL 77,07 nāmiveti cet kathamidānīmanuvādakasteṣāmutpādako na syāt ? tadanuvādāt prāgapi tatsadṛśānāmeva PrP-GL 77,08 sadbhāvāt teṣāmanūdyamānānāṃ tadaiva sadbhāvāt | tathāca na kaścidutpādako varṇānāṃ sarvasyotpādakatvasiddheḥ | PrP-GL 77,09 yathaiva hi kuṃbhādīnāṃ kuṃbhakārādirutpādaka eva na punaranukārakastathā varṇānāmapīti tadanuvādakavyavahāravirodhaḥ PrP-GL 77,10 pūrvopalabdhavarṇānāṃ sāṃpratikavarṇānāṃ ca sādṛśyādeketvopacārātpaścādvādako'nuvādaka eva | asāvāha varṇānnā- PrP-GL 77,11 hamiti svātaṃtryapariharaṇātpārataṃtryānusaraṇāditi cet tarhi yathā varṇānāṃ paṭhitānuvādakaḥ tathā pāṭhayitāpi PrP-GL 77,12 tasyāpi svātaṃtryābhāvāt sarvasya svopādhyāyaparataṃtratvāt tata evaṃ vaktavyaṃ — PrP-GL 77,13 neha varṇānnaraḥ kaścit svātaṃtryeṇa prapadyate PrP-GL 77,14 yathaivāsmai parairuktāstathaivaitānvivakṣyate || 1 || PrP-GL 77,15 parepyevaṃ vivakṣyaṃti tasmādeṣāmanāditā PrP-GL 77,16 prasiddhā vyavahāreṇa saṃpradāyāvyavacchidā || 2 || PrP-GL 77,17 tathā ca sarvajñopyanuvādaka eva pūrvapūrvasarvajñoditānāmeva catuḥṣaṣṭivarṇānāmuttarottarasarvajñenānuvādāt | PrP-GL 77,18 tasya pūrvasarvajñoditavarṇānupalaṃbhe punarasarvajñatvaprasaktiḥ | tadevamanādisarvajñasaṃtatimicchatāṃ na kaścitsarvajño PrP-GL 77,19 varṇānāmutpādakastasya tadanuvādakatvāt | padavākyātmanaḥ pravacanasyotpādakaḥ sarvajña ityapyanenāpāstaṃ prava- PrP-GL 77,20 canapadavākyānāmapi pūrvapūrvasarvajñoditānāmevottarottarasarvajñenānuvādāt sarvadāṃgapraviṣṭāṃgabāhyaśrutasya śabdā- PrP-GL 77,21 tmano dvādaśavikalpānekavikalpasyānyādṛśavarṇapadavākyatvāsaṃbhavāt tasyāpūrvasyotpādakāyogāt | PrP-GL 77,22 syānmataṃ — maheśvaro'nādirekaḥ sarvajño varṇānāmutpādakaḥ prathamaṃ sṛṣṭikāle jagatāmivopapannastasya PrP-GL 77,23 sarvadā svataṃtratvāt sarvajñāṃtaraparataṃtratāpāyāt tadanuvādakatvāyogāditi tadapyasatyaṃ tasyānāderekasyeśvarasyā PrP-GL 77,24 ptaparīkṣāyāṃ pratikṣiptatvāt, parīkṣākṣamatvābhāvāt kapilādivat | saṃbhave vā sadaivaiśvaraḥ sarvajño brāhmeṇa mānena PrP-GL 77,25 varṣāśatāṃte varṣaśatāṃte jagato sṛṣṭā pūrvasmin pūrvasmin sṛṣṭikāle svayamutpāditānāṃ varṇapadavākyānāmuttara- PrP-GL 77,26 sminnuttarasmin sṛṣṭikāle punarupadeṣṭā kathamanuvādako na bhavet ? | na hyekaḥ kaviḥ svakṛtakāvyasya punaḥ PrP-GL 77,27 punarvaktānuvādako na syāt iti vaktuṃ yuktaṃ, PrP-GL 77,28 śabdārthayoḥ punarvacanaṃ punaruktam anyatrānuvādāt PrP-GL 77,29 iti vacanavirodhāt | ekasya punaḥ punastadeva vadato'nuvādāsaṃbhave punaruktasyaiva siddheḥ tataḥ kasya- PrP-GL 77,30 citsvayaṃ kṛtaṃ kāvyaṃ punaḥ punarvadato'nuvādakatve maheśvaraḥ sarvadaivānuvādakaḥ syāt | pūrvapūrvavādāpekṣayottaro- PrP-GL 77,31 ttarasyānuvādarūpatvāt | naca pūrvapūrvavarṇapadavākyavilakṣaṇānyeva varṇapadavākyāni maheśvaraḥ karoti iti ghaṭate PrP-GL 77,32 teṣāṃ kutaścitpramāṇādaprasiddheḥ prasiddhau vā teṣāṃ kimajñānāttadā maheśvaro'praṇetā syāt | athāśakterutaprayo- PrP-GL 77,33 janābhāvāditi ? na tāvadajñānāt sarvajñatvavirodhāt tasya sarvaprakāravarṇapadavākyavedityasiddheḥ anyathānī- PrP-GL 77,34 śvaratvaprasaṃgāt | nāpyaśakteḥ–īśvarasyānaṃtaśaktitvavacanāt | yadi hyekadā kāni cideva varṇādīni praṇetumīśva- PrP-GL 77,35 rasya śaktirnānyāni tadā kathamanaṃtaśaktiḥ syādanīśavat | prayojanābhāvānnānyāni praṇayatīti cet na saka- PrP-GL 77,36 lavācakaprakāśanasyaiva prayojanatvāt sakalavācyārthaprakāśanavat | sakalajagatkāraṇavadvā pratipādyajanānu- PrP-GL 77,37 rodhāt keṣāṃ cideva varṇādīnāṃ praṇayane jagadupabhoktṛprāṇyanurodhāt keṣāṃcideva jagatkāryāṇāṃ karaṇaṃ syā- PrP-GL 78,01 nna sarveṣāṃ | tathā ceśvarakṛtaiḥ kāryaiḥ kāryatvāditi heturvyabhicāritvānna sarvakāryāṇāmīśvaranimittatvaṃ sādhayet | PrP-GL 78,02 naca sakalaprakāravarṇādivācakaprapaṃcaṃ jijñāsamānaḥ kaścitpratipādya eva na saṃbhavatīti vaktuṃ yuktaṃ sarvajñavacana PrP-GL 78,03 syāpratigrāhakatvaprasaṃgāt | tatsaṃbhave ca sarge sarge sakalavarṇādīnāṃ praṇeteśvaro'nuvādaka eva syāt na puna- PrP-GL 78,04 rutpādakaḥ sarvadaiveti siddhaṃ tato'neka eva sarvajño'stu kimekeśvarasya kalpanayā yathā caiko navamiti vadati PrP-GL 78,05 tadevānyaḥ purāṇamityanekasarvajñakalpanāyāṃ vyāghātāt vastuvyavasthānāsaṃbhavastathaikasyāpīśvarasyānekasarga PrP-GL 78,06 kālapravṛttāvanekopadeśābhyanujñānāt | tatra pūrvasmin sarge navamityupadeśīśvareṇa tadevottarasmin sarge purāṇa- PrP-GL 78,07 mityupadiśyate na punarekadaiva navaṃ pūrāṇaṃ caikamiti vyāghātāsaṃbhave kathamanekasyāpi sarvajñasya kālabhedena nava- PrP-GL 78,08 miti purāṇamityupadeśatastattvavacanavyāghātaḥ ? ityalamanādyekeśvarakalpanayā tatsādhanopāyāsaṃbhavāt | PrP-GL 78,09 sopāyasiddhastu sarvajño'nekaḥ pramāṇasiddhaḥ niratakālocchannasya paramāgamasya pravaṃdhenābhivyaṃjako'nu- PrP-GL 78,10 vādaka iti prayatnānaṃtaramabhivyakteḥ kathaṃ citprayatnānaṃtarīyakatvaṃ kathaṃcitpauruṣeyatvaṃ sādhayet–tathāhi — PrP-GL 78,11 paramāgamasaṃtānamanādinidhanakramaṃ notpādayetsvayaṃ kaścitsarvajño'sarvavedivat || 1 || PrP-GL 78,12 yathaikaḥ sakalārthajñaḥ svamahimnā prakāśayet tathānyo'pi tameva cānādiḥ sarvajñasaṃtatiḥ || 2 || PrP-GL 78,13 siddhā tatproktaśabdotthaṃ śrutajñānamaśeṣataḥ pramāṇaṃ pratipattavyamaduṣṭopāyajatvataḥ || 3 || PrP-GL 78,14 tato bāhyaṃ pūnardvedhā pauruṣeyapadakramāt jātamārṣādanārṣācca samāsavyāsatonvitāt || 4 || PrP-GL 78,15 tatrārṣamṛṣibhiḥ proktādaduṣṭairvacanakramāt samudbhūtaṃ śrutajñānaṃ pramāṇaṃ bādhakātyayāt || 5 || PrP-GL 78,16 anārṣaṃ tu dvidhoddiṣṭaṃ samayāṃtarasaṃgataṃ laukikaṃ ceti tanmithyā pravādivacanodbhavaṃ || 6 || PrP-GL 78,17 duṣṭakāraṇajanyatvādapramāṇaṃ kathaṃ ca na samyagdṛṣṭestadetatsyāt pramāṇaṃ sunayārpaṇāt || 7 || PrP-GL 78,18 nanvaduṣṭakāraṇajanyatvena śrutajñānasya pramāṇatvasādhane codanājñānasya prāmāṇyaṃ syāt puruṣadoṣarahitā- PrP-GL 78,19 yāścodanāyāḥ sarvathāpyapauruṣeyajanitatvāt | PrP-GL 78,20 taduktaṃ — PrP-GL 78,21 codanājanitā buddhiḥ pramāṇaṃ doṣavarjitaiḥ | PrP-GL 78,22 kāraṇairjanyamānatvālliṃgāptoktyakṣabuddhivat || 1 || PrP-GL 78,23 tadetaduktaṃ — PrP-GL 78,24 guṇavatkāraṇajanyatvasyāduṣṭakāraṇajanyatvaśabdenābhipretatvāt liṃgāptoktyakṣabuddhiṣu tathaiva tasya prati- PrP-GL 78,25 patteḥ | na hi liṃgasyāpauruṣeyatvamaduṣṭaṃ sādhyāvinābhāvaniyamaniścayākhyena guṇena guṇavattvasyāduṣṭatvasya pratī- PrP-GL 78,26 teḥ | tathāprokteravisaṃvādakatvaguṇena guṇavattvasya tathākṣāṇāṃ cakṣurādīnāṃ nairmalyādiguṇena guṇavattvasyeti | PrP-GL 78,27 nanu cāduṣṭatvaṃ doṣarahitatvaṃ kāraṇasya tacca kvaciddoṣaviruddhasya guṇasya sadbhāvāt | tathā manvādismṛ- PrP-GL 78,28 tivacane kvaciddoṣakāraṇabhāvāt | yathā codanāyāṃ taduktaṃ — PrP-GL 78,29 śabde doṣodbhavastāvadvaktradhīnamiti sthitaṃ PrP-GL 78,30 tadabhāvaḥ kvacittāvadguṇavadvaktṛkatvataḥ || 1 || PrP-GL 78,31 tadguṇairapakṛṣṭānāṃ śabde saṃkrāṃtyasaṃbhavāt PrP-GL 78,32 yadvā vakturabhāvena na syurdoṣā nirāśrayāḥ || 2 || PrP-GL 78,33 tadapyasaraṃ sarvatra guṇābhāvasyaiva doṣavattvāt, guṇasadbhāvasyaiva cādoṣapratīterabhāvasya bhāvāṃtarasvabhāva- PrP-GL 78,34 tvasiddheḥ, anyathā pramāṇaviṣayatvavirodhāt | guṇavadvaktṛkatvasya hi doṣarahitasya vaktṛkatvasya saṃpratyayaḥ kathama- PrP-GL 78,35 nyathā guṇadoṣayoḥ sahānavasthānaṃ yujyeta ? rāgadveṣamohādivakturdoṣāvitathābhidhānahetavaḥ | tadviruddhāśca vairā- PrP-GL 78,36 gyakṣamātattvāvabodhāstadabhāvātmakāḥ satyābhidhānahetavo guṇā iti parīkṣakajanamanasi vartate naca manvādayaḥ PrP-GL 78,37 smṛtiśāstrāṇāṃ praṇetāro guṇavaṃtasteṣāṃ tādṛśaguṇābhāvāt | nirdoṣavedaparādhīnavacanatvātteṣāṃ guṇavattvamitya- PrP-GL 78,38 pyasaṃbhāvanīyaṃ vedasya guṇavattvāsiddheḥ puruṣasya guṇāśrayasyābhāvāt | yathaiva hi doṣavān vedānnivartamāno PrP-GL 79,01 nirdoṣatāmasya sādhayet tathāsau guṇavānapi–aguṇavattāmiti na vedo guṇavānnāma | yadi punarapauruṣeyatvameva PrP-GL 79,02 guṇastadānādimlecchavyavahārasyāpi guṇavattvaṃ–apauruṣeyatvāviśeṣāt | PrP-GL 79,03 tadevaṃ — PrP-GL 79,04 nāduṣṭā codanā puṃso'sattvādguṇavataḥ sadā PrP-GL 79,05 tadvyākhyātuḥ pravakturvā mlekṣādivyavahāravat || 1 || PrP-GL 79,06 tayā yajjanitaṃ jñānaṃ tannāduṣṭanimittajaṃ PrP-GL 79,07 siddhaṃ yena pramāṇaṃ syāt paramāgamabodhavat || 2 || PrP-GL 79,08 vedasya poruṣeyasyocchinnasya cirakālataḥ PrP-GL 79,09 sarvajñena vinā kaścinnoddhartātīṃdriyārthadṛk || 3 || PrP-GL 79,10 syādvādināṃ tu sarvajñasaṃtānaḥ syātprakāśakaḥ PrP-GL 79,11 paramāgamasaṃtānasyocchinnasya kathaṃcana || 4 || PrP-GL 79,12 sarvabhāṣākubhāṣāśca tadvatsarvārthavedibhiḥ PrP-GL 79,13 prakāśyate dhvanisteṣāṃ sarvabhāṣāsvabhāvakaḥ || 5 || PrP-GL 79,14 tatpramāṇaṃ śrutajñānaṃ parokṣaṃ siddhamaṃjasā PrP-GL 79,15 aduṣṭakāraṇodbhūteḥ pratyakṣavaditi sthitaṃ || 6 || PrP-GL 79,16 tataḥ sūktaṃ pratyakṣaṃ parokṣaṃ ceti dve eva pramāṇe pramāṇāṃtarāṇāṃ sakalānāmapyatra saṃgrahāt iti saṃkhyā- PrP-GL 79,17 vipratipattinirākaraṇamanavadyaṃ svarūpavipratipattinirākaraṇavat | PrP-GL 79,18 viṣayavipratipattinirākaraṇārthaṃ punaridamabhidhīyate — dravyaparyāyātmakaḥ pramāṇāviṣayaḥ pramāṇaviṣayatvānya- PrP-GL 79,19 thānupapatteḥ pratyakṣaviṣayeṇa svalakṣaṇena, anumānādiviṣayeṇa ca sāmānyena hetorvyabhicāra iti na maṃtavyaṃ PrP-GL 79,20 tathāpratītyabhāvāt | na hi pratyakṣataḥ svalakṣaṇaṃ paryāyamātraṃ sanmātramivopalabhāmahe | nāpyanumānādeḥ sāmā- PrP-GL 79,21 nyadravyamātraṃ viśeṣamātramiva pratipadyemahi sāmānyaviśeṣātmano dravyaparyāyātmakasya jātyaṃtarasyopalabdheḥ PrP-GL 79,22 pravartamānasya ca tatprāpteḥ anyathārthakriyānupapatteḥ | na hi svalakṣaṇamarthakriyāsamarthaṃ kramayaugapadyavirodhāt PrP-GL 79,23 sāmānyavat | naca tatra kramayaugapadye saṃbhavataḥ pariṇāmābhāvāt | kramākramayoḥ pariṇāmena vyāptatvāt sarva- PrP-GL 79,24 thāpyapariṇāminaḥ kṣaṇikasya nityasya ca tadvirodhasiddheḥ prasiddhe ca sāmānyaviśeṣātmani vastuni tadaṃśamātre PrP-GL 79,25 viśeṣe sāmānye vā pravarttamānaṃ kathaṃ pramāṇaṃ nāma pramāṇasya yathāvastitavastugrahaṇalakṣaṇatvāt tadekadeśagrā- PrP-GL 79,26 hiṇaḥ sāpekṣasya sunayatvānnirapekṣasya durṇayatvāt | tata eva na tadviṣayeṇānekāṃtaḥ sādhanasya syāt | tatra PrP-GL 79,27 pramāṇaviṣayatvasya hetorapravṛtteḥ | ataḥsiddho dravyaparyāyātmārthaḥ pramāṇasyeti tadvipratipattinivṛttiḥ | PrP-GL 79,28 phalavipratipattinivṛttyarthaṃ pratipādyate–pramāṇātphalaṃ kathaṃcidbhinnamabhinnaṃ ca pramāṇaphalatvānyathānupapatteḥ | PrP-GL 79,29 hānopādonopekṣābuddhirūpeṇa pramāṇaphalenānekāṃta iti na śaṃkanīyaṃ tasyāpyekapramātrātmanā pramāṇādabheda- PrP-GL 79,30 siddheḥ pramāṇapariṇatasyaivātmanaḥ phalapariṇāmapratīteḥ, anyathā saṃtānāṃtaravatpramāṇaphalabhāvavirodhāt | sākṣā- PrP-GL 79,31 dajñānanivṛttilakṣaṇena pramāṇādabhinnena pramāṇaphalena vyabhicāra ityapyaparīkṣitābhidhānaṃ tasyāpi kathaṃcitpra- PrP-GL 79,32 māṇādbhedaprasiddheḥ pramāṇaphalayorniruktisādhanavirodhāt | karaṇasādhanaṃ hi pramāṇaṃ svārthanirṇītau sādhakatama- PrP-GL 79,33 tvāt | svārthanirṇītirajñānanivṛttiḥ phalaṃ bhāvasādhanaṃ tatsādhyatvāt | etena kartṛsādhanāt pramāṇātkathaṃci- PrP-GL 79,34 dbhedaḥ pratipāditaḥ tasya svārthanirṇītau svataṃtratvāt | svataṃtrasya ca kartṛtvāt svārthanirṇītestu ajñānanivṛtti- PrP-GL 79,35 svabhāvāyāḥ kriyātvāt | naca kriyākriyāvato'rthāṃtaramevānarthāṃtarameva vā kriyākriyāvadbhāvavirodhāt | bhāva- PrP-GL 79,36 sādhanātpramāṇādajñānanivṛttirabhinnaiveti, ayuktaṃ pramāturudāsīnāvasthāyāmavyāpriyamāṇasya pramāṇaśakterbhāvasādhana PrP-GL 79,37 pramāṇasya vyavasthāpitatvāt tasyājñānanivṛttiphalatvāsaṃbhavāt | svārthavyavasitau vyāpriyamāṇaṃ hi pramāṇama- PrP-GL 79,38 jñānanivṛttiṃ sādhayet nānyathā atiprasaṃgāt | tataḥ sūktaṃ — PrP-GL 80,01 pramāṇātkathaṃcidbhinnābhinnaṃ phalamiti PrP-GL 80,02 tatastasya sarvathā bhede bādhakavacanāt | abhedavatsaṃvṛtyā pramāṇaphalavyavahāra ityaprātītikavacanaṃ PrP-GL 80,03 paramārthataḥ sveṣṭasiddhivirodhāt tataḥ pāramārthikapramāṇaṃ phalaṃ ceṣṭasiddhilaṇamabhyanujñātavyaṃ | tataḥsarvapuruṣārtha- PrP-GL 80,04 siddhividhānāditi saṃkṣepaḥ | PrP-GL 80,05 iti pramāṇasya parīkṣya lakṣaṇaṃ viśeṣasaṃkhyāviṣayaṃ phalaṃ tataḥ PrP-GL 80,06 prabudhya tattvaṃ dṛḍhaśuddhadṛṣṭayaḥ prayāṃtu vidyāphalamiṣṭamuccakaiḥ || 1 || PrP-GL 80,07 iti śrīsyādvādavidyāpatiśrīvidyānaṃdasvāmiviracitā pramāṇaparīkṣā samāptā |